SZ nr 93–100/2018z 13 grudnia 2018 r.
Stuknij na okładkę, aby przejść do spisu treści tego wydania
Health at a Glance 2018:
Polska tam gdzie zawsze
Małgorzata Solecka
W tym roku zabrakło rankingu systemów ochrony zdrowia, który udzieliłby prostej i jasnej odpowiedzi: spadek, awans czy może stagnacja. Jednak lektura raportu „Health at a Glance 2018” nie pozostawia złudzeń: jesteśmy na swoim miejscu. W ogonie krajów UE. Z wyższością możemy, choć nie powinniśmy, patrzeć tylko na kraje aspirujące do Unii. A i to nie wszystkie.
W tym roku OECD przygotowała raport we współpracy z Komisją Europejską. Obejmuje on 36 krajów naszego kontynentu: 28 (jeszcze) krajów UE, trzy kraje EFTA i pięć krajów aspirujących do Unii Europejskiej, w tym Turcję.
Prezentując raport, Komisja Europejska skupiła się przede wszystkim na budzącym niepokój wyhamowaniu wzrostu średniego trwania życia – ten trend zaznaczył się w 2011 roku i się nie zmienia. Wśród powodów tego stanu rzeczy są m.in. nierówności w dostępie do świadczeń zdrowotnych. I to nie te pomiędzy poszczególnymi krajami, ale wewnętrzne.
Komisja Europejska już w zeszłym roku zwracała uwagę, że w wielu krajach członkowskich takie czynniki jak zamożność i wykształcenie w dużym stopniu determinują stan zdrowia. Nie tylko przez wyższą samoświadomość osób lepiej wykształconych czy zamożniejszych. Dużym problemem w wielu państwach UE (Polska znajduje się pod tym względem niestety wysoko w rankingu, choć nie w jego ścisłej czołówce) jest wysoki udział wydatków ponoszonych z własnej kieszeni na leczenie, co dla uboższych warstw społeczeństwa często oznacza praktyczny brak możliwości leczenia. Średnia unijna to nieco ponad 18 proc., w Polsce – 22,9 proc. Najniższy wskaźnik out-of-pocket ma Francja (rozbudowany system ubezpieczeń dodatkowych, chroniący Francuzów przed niemałymi dopłatami do leczenia), najwyższy – Albania (56,9 proc.).
Jeszcze bardziej niekorzystny jest dla Polski kluczowy wskaźnik „niezaspokojonych potrzeb zdrowotnych”. Średnia dla krajów Unii to 2,5 proc. Dla Polski – 6,6 proc. W Estonii jest to co prawda aż 15,3 proc., ale w Holandii – tylko 0,2 proc. To jednak nie wszystko. Komisja Europejska wzięła pod lupę nie tylko średni wskaźnik dla kraju, ale też wskaźniki dla grupy o niskich i wysokich dochodach. I w Holandii, w grupie o niskich dochodach, wskaźnik wynosi tylko 0,3 proc.! Średnia unijna w tej grupie to 5 proc., w Polsce – 9,8 proc. (najgorsza jest Estonia – 19,00 proc.). Bez rozwiązania problemu niedostępności opieki zdrowotnej dla grup defaworyzowanych trudno będzie w krajach Unii Europejskiej uzyskać wyraźny progres w zakresie podstawowych wskaźników zdrowotnych.
Innym problemem są bardziej skuteczne działania na rzecz ograniczenia czynników ryzyka. – Chociaż długość średniego trwania życia w UE należy do najwyższych na świecie, nie powinniśmy spoczywać na laurach. Dzięki zwiększeniu wysiłków na rzecz promowania zdrowego trybu życia i przeciwdziałania czynnikom ryzyka, takim jak palenie tytoniu czy brak aktywności fizycznej, można uratować wiele istnień ludzkich. Nie do przyjęcia jest to, że co roku w UE przedwcześnie umiera ponad 1,2 mln osób, choć zgonów tych można by uniknąć dzięki lepszej profilaktyce chorób i skuteczniejszej opiece zdrowotnej – mówił podczas prezentacji raportu komisarz ds. zdrowia i bezpieczeństwa żywności Vytenis Andriukaitis.
Raport kładzie też nacisk na kwestie finansowe. Po chwilowym załamaniu trendu wzrostu nakładów na ochronę zdrowia, związanym z kryzysem finansowym w 2009 roku (Polska była wówczas jednym z nielicznych krajów europejskich, notujących wyraźne wzrosty finansowania), od kilku lat w systemach zdrowotnych jest coraz więcej pieniędzy. Polska na ochronę zdrowia wydaje 6,7 proc. PKB. To, niestety, łączne – publiczne i prywatne – wydatki. Średnia unijna to 9,6 proc. Co to oznacza w przeliczeniu na euro? W krajach unijnych wydaje się średnio niemal 2,8 tys. euro na obywatela, w Polsce – 1,4 tys. euro. Bliżej nam pod tym względem do Turcji i Albanii niż do lidera finansowych rankingów – Szwajcarii.Ale w obszarze finansów ważny jest nie tylko postulowany, czy też po prostu niezbędny, wzrost nakładów, ale również ograniczenie marnotrawstwa. Autorzy raportu nie pozostawiają wątpliwości: bez powtrzymania spirali niepotrzebnych, nieuzasadnionych wydatków na opiekę zdrowotną, systemom ochrony zdrowia grozi nie tylko kryzys, ale wręcz krach. Według szacunków ekspertów, w tej chwili nawet jedna piąta wydawanych na zdrowie środków mogłaby być wydawana sensowniej, lepiej, wydajniej. W tej kategorii mieszczą się zarówno wydatki zbędne, jak i nieoptymalne. Raport wskazuje też obszary, w których powinniśmy szukać oszczędności: są to leki oraz wydatki na leczenie szpitalne.
Jednym ze sposobów optymalizacji wydatków na lecznictwo zamknięte jest rozwój chirurgii jednego dnia – nie tylko operacji zaćmy, które w większości krajów europejskich w tym trybie wykonywane są już standardowo, ale np. usuwania migdałków. Chirurgia jednego dnia – czytamy w raporcie – najprężniej rozwija się w krajach skandynawskich i w krajach Beneluksu. Ponieważ jednocześnie w tych krajach nakłady na ochronę zdrowia pozostają od lat na odpowiednio wysokim poziomie, pacjenci otrzymują świadczenia bez długiego okresu oczekiwania i wystawiają systemom opieki zdrowotnej wysokie oceny. Podobny efekt chciałaby uzyskać Wielka Brytania. W Anglii NHS motywuje świadczeniodawców do wykonywania zabiegów bez hospitalizacji, wyceniając je wyżej niż te, które połączone są z pobytem pacjenta w szpitalu (tylko operacje zaćmy, które w trybie ambulatoryjnym wykonywane są już rytunowo, wycenione są tak samo). Kraje Europy Środkowej i Wschodniej, wśród których autorzy raportu wymieniają również Polskę, są dużo mniej zaawansowane we wdrażaniu tego organizacyjnego rozwiązania.
Racjonalizacja wydatków na lecznictwo szpitalne wymaga redukcji łóżek. Polska ma jeden z najwyższych wskaźników (6,6 łóżek na tysiąc mieszkańców). Nie jesteśmy jednak w ścisłej czołówce – liderem są Niemcy (8,1), wyższe wskaźniki niż Polska mają Austria, Bułgaria, Węgry, Czechy, Rumunia i Litwa. Jednak gdy spojrzymy na Szwecję (2,3), Wielką Brytanię i Danię (2,6), a zwłaszcza na to, o ile tym krajom w ostatnich latach udało się zmniejszyć liczbę łóżek, powinniśmy czuć niepokój. Zwłaszcza, że zmniejszenie liczby łóżek szpitalnych pozostaje w sferze deklaracji (niestety wyłącznie) od dwudziestu lat. W ciągu piętnastu lat Finlandia (z blisko 8 do 4), Łotwa (9 do 5,7) i Litwa (9 do 6,7) zrobiły to, o czym polscy politycy i eksperci potrafią wyłącznie debatować.
Średni wskaźnik łóżek szpitalnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców dla krajów europejskich to 5,1, a na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat obniżył się niemal o jedną piątą.
Co jeszcze wiemy z raportu?
Oczekiwana długość życia – odstajemy od średniej UE28. Średnia długość życia dla obu płci w 28 państwach członkowskich wynosi 81 lat, w Polsce jest o trzy lata krótsza. W przypadku mężczyzn różnica jest znacząco większa: 78,2 lata średnia unijna, w Polsce – 73,9 lat. W przypadku kobiet różnica ta wynosi 1,6 roku (w Polsce 82 lata).
Wielkość populacji deklarującej życie w dobrym zdrowiu – odstajemy od średniej. W UE jest to 68 proc., w Polsce – 59. Podobnie jak w innych krajach europejskich życie w dobrym zdrowiu deklaruje znacznie więcej obywateli osiągających wysokie dochody (średnia UE28 – 78 proc., Polska – 72 proc.). Dla osób o niskich dochodach te dane odpowiednio wynoszą 60 i 52 proc.
Liczba lekarzy na tysiąc mieszkańców – jesteśmy niechlubnym „liderem” z najniższym wskaźnikiem 2,4. Wyprzedzają nas Rumunia i Wielka Brytania (2,8). Średnia dla UE28 to 3,6. Najwyższym wskaźnikiem może pochwalić się Grecja (6,6), ale nie są to dane porównywalne z innymi krajami. Realnie najwięcej praktykujących lekarzy ma Austria (5,1). Dodatkowym problemem jest to, że ten wskaźnik w Polsce na przestrzeni ostatnich lat praktycznie się nie zmienia, choć w pozostałych krajach europejskich – wzrósł.
Obciążenie lekarzy pracą (liczba konsultacji na tysiąc mieszkańców i liczba konsultacji na lekarza). Średnia dla 23 krajów UE (nie wszystkie przekazały dane) pod względem liczby konsultacji lekarskich per capita to 7,5 – i dokładnie taki sam wynik uzyskała Polska. Ponad 11 wizyt na osobę zanotowano w 2016 roku na Słowacji, w Czechach i na Węgrzech. W Szwecji, która jest po przeciwnej stronie tabeli – 2,9. W Finlandii i Danii – nieco powyżej 4. Ale jeśli analizujemy wskaźnik liczby wizyt przypadających na jednego lekarza (średnia UE23 – 2147), obraz zmienia się diametralnie. Polska z wynikiem 3104 znajduje się na trzecim miejscu, za Węgrami (3457) i Słowacją (3311). Stawkę zamyka – ponownie – Szwecja, z wynikiem 679 (jedyny kraj poniżej tysiąca wizyt przypadających rocznie na lekarza).
IZRSOZ i IRP
Wśród 28 krajów UE Polska zajęła 25. miejsce w Indeksie Zrównoważonego Rozwoju Systemów Ochrony Zdrowia 2018. W Indeksie Raka Piersi zajęliśmy 22. miejsce.
Indeks Zrównoważonego Rozwoju Systemów Ochrony Zdrowia i Indeks Raka Piersi zostały zaprezentowane dzień przed publikacją raportu „Health at a Glance 2018”. Do ich opracowania użyto danych zgromadzonych na platformie Future Proofing Healthcare – pierwszej interaktywnej platformie, która umożliwia analizowanie kondycji systemów ochrony zdrowia we wszystkich krajach członkowskich UE. Wskaźniki i parametry oceny, zastosowane do mierzenia efektywności systemów, opracował międzynarodowy zespół ekspertów.
Na tle całej wspólnoty Polska wygląda źle (Indeks Raka Piersi) i bardzo źle (Indeks Zrównoważonego Rozwoju). 41 punktów na sto możliwych i 25. miejsce to dla 38-milionowego kraju, którego gospodarka kwitnie, powód do smutku i wstydu (przynajmniej powinien być, zwłaszcza dla polityków). Polska o włos wyprzedziła Rumunię (39 punktów) oraz pozostawiła w tyle o siedem punktów (!) Łotwę i Bułgarię. Do średniej europejskiej (54) brakuje nam aż 13 punktów. Od najlepszych – Szwecji (79), Danii (76) i Holandii (74) – dzieli nas przepaść.
Na czym straciliśmy najwięcej? Na innowacyjności, za którą otrzymaliśmy zaledwie 20 punktów, podczas gdy liderzy innowacyjności – Szwecja, Dania, Holandia i Niemcy – po 67. Po 36 punktów Polska dostała za dostępność systemu (Szwecja – 78) i jego zdolność do dostosowywania się do zmieniających się uwarunkowań, potrzeb i wyzwań (Dania – 82). Zyskaliśmy na jakości świadczeń, otrzymując 57 punktów, ale najlepsza Szwecja z 93 punktami pobiła nas nie na głowę, ale na dwie. Kondycja zdrowotna społeczeństwa – nasz wynik 55 punktów, Szwecja – 87.
W Indeksie Raka Piersi dostaliśmy 48 punktów, tyle samo co Litwa i Portugalia, więcej niż Rumunia, Grecja, Chorwacja, Łotwa i Węgry (najsłabszy wynik – 37 punktów). Wyprzedziły nas m.in. Bułgaria (49), Malta, Estonia i Czechy (po 53). Liderzy w Indeksie Raka Piersi – Belgia i Szwecja – zdobyły po 69 punktów. Lepsze miejsce Polski w Indeksie Raka Piersi to wynik stosunkowo wysokiej oceny w obszarze opieki paliatywnej (55). Stosunkowo, bo zyskaliśmy głównie na niskiej punktacji innych krajów. Niezłą ocenę (57 p.) Polska otrzymała też za wyniki leczenia i przeżywalności. W obszarze dostępu do leczenia Polska w IRP otrzymała 50 punktów, co w tym parametrze dało nam 17. miejsce. Wyższe niż Szwecja, Niemcy i Wielka Brytania, co pokazuje, że w dziedzinie leczenia chorób nowotworowych nawet najlepsi nie wypracowali jeszcze optymalnych rozwiązań.