Służba Zdrowia - strona główna
SZ nr 1–8/2019
z 24 stycznia 2019 r.


>>> Wyszukiwarka leków refundowanych


Ciemna strona eteru

Bogumiła Kempińska-Mirosławska

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Problem eteromanii (inaczej eteryzmu) w II RP – i nie tylko, bo także w innych państwach Europy, a nawet USA – był rzeczywiście poważny. A zaczęło się niewinnie. W XVI w. Walery Cordus – lekarz, chemik i botanik niemiecki – otrzymał drogą dehydratacji alkoholu kwasem siarkowym substancję o słodkim smaku, którą nazwał olejem witriolowym. Na dwa wieki poszła ona jednak w zapomnienie. U schyłku XVIII w. ponownie odkrył ją londyński aptekarz Frobenius, nadając jej nazwę „eter”. Jego chemiczne własności zbadali jednak dopiero Saussure, Boullay, Dumas, Mitscherlich i Liebig, a pierwsza praca o usypiającym i znieczulającym działaniu eteru została ogłoszona w 1818 r. przez Faradaya w czasopiśmie angielskim „Journal of Science and Art”. Odkrywcze doniesienie Faradaya nie wzbudziło wówczas większej uwagi i dopiero amerykański dentysta William Morton w 1846 r. dokonał pierwszego zabiegu w narkozie eterowej. I tu się kończy jasna strona mocy eteru i zaczyna ciemna.

Niezwykle tani już pod koniec XIX w. eter stał się popularnym „dopalaczem” stosowanym wziewnie lub doustnie. Dostępny w każdej drogerii, ceniony był za szybkie działanie pobudzające – o ile był stosowany w niewielkich ilościach, lub rozgrzewające i poprawiające nastrój – gdy w ilościach umiarkowanych. W XIX w. chętnie z jego pomocy korzystały osoby występujące publicznie, gdyż miał jakoby poprawiać oratorskie zdolności. Ale gdy poszła fama, że powoduje też przyjemne doznania, rozpoczęła się jego kariera jako narkotyku. I tak po eter sięgali artyści, pisarze, malarze – by dosięgnąć głębin swojej duszy i dostrzec to, co nieodurzone oko i ucho ani zobaczyć, ani usłyszeć nie mogło. Być może kuszące dla nich były też opisy działania eteru, który wywołuje „halucynacje wzrokowe i słuchowe, sny o rajskiej szczęśliwości, rozkoszną dla ucha muzykę, wizje pięknych kobiet i zmysłowych przyjemności”. W XIX w. z eterem eksperymentował m.in. nasz wieszcz Zygmunt Krasiński, który pisał nawet esej na temat działania tego środka. Przełom XIX i XX w., czas dekadencji i Młodej Polski, z jej neoromantyzmem i modernizmem zarazem, tylko nasilił zjawisko eterowych doświadczeń.

Nie inaczej było w II RP. Co jednak ciekawe, podejrzenia o eteromanię, czyli „potworne plotki, które o mnie krążą” stanowczo natomiast odrzucał Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany przecież z ulegania nałogom. W swojej książce z 1932 r. pt. „Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter + appendix” pisał, że nie używał eteru z powodu „jakiegoś braku zaufania” do tejże substancji. Eteromanem był natomiast jego przyjaciel Stefan Glass, polski matematyk i poeta, który w tejże książce Witkacego, pod pseudonimem Dezydery Prokopowicz napisał rozdział będący opisem swoich eterowych doświadczeń. U Glassa skłonność do eteru zaczęła się od… operacji przeprowadzonej w narkozie eterowej, którą przeszedł w wieku 7 lat. Zasypiając, usłyszałem jakiś szczególny rytm, który zdawał się wszystko przenikać. Rytm ten usłyszałem i przy następnych eterostanach. Sądzę, iż pochodzenie jego jest następujące: eter zaostrza ogromnie słuch (stan ten trwa jeszcze kilka godzin po eteryzacji), skutkiem tego dochodzi do świadomości rytm uderzeń krwi w uszach – pisał Glass. Nałogowo zaczął używać eteru, gdy miał 14 lat. Myśl, by się narkotyzować, podsunęła mu zabawa z owadami, które usypiał eterem, a potem nasiąkniętą nim chustkę przyłożył sobie do twarzy. Wówczas też doznał specyficznego uczucia, którego potem wielokrotnie bezskutecznie poszukiwał, że jaźń znikła, a pozostała tylko bezosobowa świadomość. Odtąd eteryzowałem się coraz częściej. Maksimum osiągnąłem jako uczeń 8. klasy. Lubiłem przechadzać się wieczorem po ponurych dzielnicach warszawskiego Powiśla z chustką pod nosem i flachą eteru w kieszeni. Eter nigdy nie dawał mi nawet śladów euforii: tylko dziwność i ponurość – pisał Glass. Niestety, choć już w wieku dorosłym udało mu się ograniczyć używanie eteru i osiągać matematyczne sukcesy, to w 1932 r. popełnił samobójstwo, trując się gazem.

Ale eter był nie tylko dla elit, w rzeczywistości był substancją wyjątkowo egalitarną. Będąc w powszechnym, konsumpcyjnym użyciu zwykłych śmiertelników, a nawet pospólstwa, tym większe siał spustoszenie. Matki małych dzieci korzystały z niego, gdy ich pociechy nie chciały zasnąć, natomiast one same padały ze zmęczenia po ciężkiej pracy. Wystarczyło, że umoczyły gałganek w eterze i podały go do ssania. Płaczący maluch od razu zasypiał i nawet się nie skrzywił, gdyż taki smoczek miał od eteru słodki smak. Górnicy i robotnicy, dla rozluźnienia i poprawy nastroju, eter wkraplali sobie do uszu lub też go wąchali. Bywało, że taki górnik nawdychawszy się eteru, przychodził do pracy i zjeżdżał „na dół”, doprowadzając do nieszczęśliwego wypadku. Ale eter spożywano też doustnie. Czasem był pity z kawą zbożową lub sokiem malinowym – szczególnie, gdy według powszechnego przekonania miał służyć za lekarstwo na „katary i fluksje”. Stosowano go też w bólach zębów, żołądka i na gorączkę, a co gorsza, używały go też kobiety ciężarne, nawet jeśli wcześniej nie miały z nim do czynienia.

Jednak szczególną furorę eter zrobił jako erzac alkoholu. Miał bowiem tę zaletę, że był dużo tańszy i szybciej działał. Czasem pito go bez rozcieńczania, a czasem przepijano wodą, ale ten sposób był dość niebezpieczny, gdyż gromadzące się w żołądku opary mogły doprowadzić do rozerwania jego ścianek. Od eteru nie stronili także na wsiach. W lasach powstawały tzw. kapliczki – miejsca, gdzie sprzedawano eter pod postacią różnych mikstur, których receptur pilnie strzeżono, by nabywców zachęcić do konsumpcji „wyrafinowanym smakiem”. I tak np. mieszano eter z przegotowaną wodą z cukrem i cynamonem, a kto miał bardziej wyszukany gust, mógł sięgnąć po mieszankę z miodem lub goździkami.

Kazimierz Hrabin – kierownik szkoły powszechnej w Tychach, zajmując się problemem eteryzmu i uzależnień, w swojej pracy pt. „Narkomanie w szkole” wydanej w 1934 r. przez Polskie Towarzystwo Walki z Alkoholizmem „Trzeźwość”, tak pisał o sposobach i powodach używania eteru: Do przegotowanej wody z cukrem wlewają po ochłodzeniu eter w stosunku 1 litr wody na 1/8 litra eteru. Mieszanina ta to napój odurzający, w działaniu swem gwałtowniejszy od alkoholu. Do upicia się wystarczy dojrzałemu człowiekowi ½ litra powyższej mieszaniny, dziecku 1–3 kieliszki. Dlaczego piją eter? Otóż, po pierwsze: jest tańszym napojem niż piwo i wódka, po drugie, jest to napój słodki dający się łatwo pić i wreszcie: daje oszołomienie większe niż alkohol.

Choć w II RP problem eteryzmu występował praktycznie w całej Polsce, m.in. dlatego, że w latach 20. XX w. znacznie wzrosły ceny alkoholu, więc co biedniejsi sięgali po tańszy eter, to szczególnie jednak dużą popularnością cieszył się on na Śląsku. W lokalnej prasie pisano nawet: „czym szklaneczka wina dla Francuza i Włocha, a kufel piwa dla Niemca, tym szklaneczka eteru dla Ślązaka”. Ale pozamedyczne używanie eteru stanowiło też duży problem w przemysłowej Łodzi. Choć zażywanie go pod postacią tzw. kropli anodynowych znane było już przed pierwszą wojną światową, to w latach 30. XX wieku przybrało zdecydowanie na sile, szczególnie wśród uczniów i robotników. Albowiem to oni byli głównymi ofiarami kryzysu ekonomicznego, jaki mocno dotknął to robotnicze miasto, gdzie wielu nie starczało nie tylko na życie, ale nawet na alkohol, by się upić i o biedzie, choć na chwilę, zapomnieć. Uciekali więc w eter. Tak o jego działaniu na organizm pisał wspominany już Hrabin: Człowiek upity eterem jest gwałtowniejszy od alkoholika, gdyż eter działa o wiele szybciej. Wyraz twarzy tępy, bezmyślny, oczy szkliste zamglone, usta sine, wpada w obłęd i podniecenie seksualne. Pijący eter prawie zupełnie nie używa alkoholu. Stan opilczy eterem trwa u starszych 2–3 godziny, u dzieci całą dobę.

By ograniczyć negatywne następstwa spożywania eteru, już w 1928 r. zaostrzono przepisy. Kolejne rozporządzenia wydawane przez ministra spraw wewnętrznych zaliczyły eter do substancji szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia, wprowadziły handel koncesjonowany i wysokie kary za nielegalny obrót eterem. By kontrolować „przepływ eteru”, lekarzom fabrycznym wydano też nakaz znacznego ograniczenia jego zakupu do przyfabrycznych ambulatoriów.

Restrykcyjna polityka związana z handlem eterem nie przynosiła jednak oczekiwanych efektów, na co wskazuje m.in. wspomniana praca Hrabina. Ale nie tylko. W 1937 r. w „Głosie Trybunalskim” pisano: Czytaliśmy kiedyś, przed rokiem w prasie alarmujące opisy o tym, jak zastraszające postępy czyni na Górnym Śląsku eteromania, która ze zdrowych ludzi czyni szkielety, a z dzieci – na wpół obłąkane istoty. Nałóg ten straszny w skutkach starano się wykorzenić. To też obowiązują u nas ustawy zabraniające sprzedaży do celów innych, aniżeli lecznicze. Niestety jednak kwitnie u nas przemyt eteru z Niemiec, przeznaczonego na spożycie dla ludności i, jak widać ze skutków, przemyt ten zatacza szerokie kręgi.

Eteromania, mimo wprowadzenia restrykcyjnych przepisów, organizowania wielu akcji profilaktycznych, odczytów i wykładów prowadzonych przez lekarzy, wydawania wielu publikacji, przedstawiających fatalne dla zdrowia skutki eteryzmu, kampanii w prasie codziennej, była dużym problem społecznym i zdrowotnym aż do wybuchu drugiej wojny światowej.

Czy dzisiejsza walka z dopalaczami podzieli los batalii z eteryzmem w II RP?




Najpopularniejsze artykuły

Ile trwają studia medyczne w Polsce? Podpowiadamy!

Studia medyczne są marzeniem wielu młodych ludzi, ale wymagają dużego poświęcenia i wielu lat intensywnej nauki. Od etapu licencjackiego po specjalizację – każda ścieżka w medycynie ma swoje wyzwania i nagrody. W poniższym artykule omówimy dokładnie, jak długo trwają studia medyczne w Polsce, jakie są wymagania, by się na nie dostać oraz jakie możliwości kariery otwierają się po ich ukończeniu.

Ciemna strona eteru

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Najlepsze systemy opieki zdrowotnej na świecie

W jednych rankingach wygrywają europejskie systemy, w innych – zwłaszcza efektywności – dalekowschodnie tygrysy azjatyckie. Większość z tych najlepszych łączy współpłacenie za usługi przez pacjenta, zazwyczaj 30% kosztów. Opisujemy liderów. Polska zajmuje bardzo odległe miejsca w rankingach.

Diagnozowanie insulinooporności to pomylenie skutku z przyczyną

Insulinooporność początkowo wykrywano u osób chorych na cukrzycę i wcześniej opisywano ją jako wymagającą stosowania ponad 200 jednostek insuliny dziennie. Jednak ze względu na rosnącą świadomość konieczności leczenia problemów związanych z otyłością i nadwagą, w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą... no właśnie – chorobą?

Testy wielogenowe pozwalają uniknąć niepotrzebnej chemioterapii

– Wiemy, że nawet do 85% pacjentek z wczesnym rakiem piersi w leczeniu uzupełniającym nie wymaga chemioterapii. Ale nie da się ich wytypować na podstawie stosowanych standardowo czynników kliniczno-patomorfologicznych. Taki test wielogenowy jak Oncotype DX pozwala nam wyłonić tę grupę – mówi onkolog, prof. Renata Duchnowska.

Onkologia – organizacja, dostępność, terapie

Jak usprawnić profilaktykę raka piersi, opiekę nad chorymi i dostęp do innowacyjnych terapii? – zastanawiali się eksperci 4 września br. podczas Forum Ekonomicznego w Karpaczu.

Czy NFZ może zbankrutować?

Formalnie absolutnie nie, publiczny płatnik zbankrutować nie może. Fundusz bez wątpienia znalazł się w poważnych kłopotach. Jest jednak jedna dobra wiadomość: nareszcie mówi się o tym otwarcie.

10 000 kroków dziennie? To mit!

Odkąd pamiętam, 10 000 kroków było złotym standardem chodzenia. To jest to, do czego powinniśmy dążyć każdego dnia, aby osiągnąć (rzekomo) optymalny poziom zdrowia. Stało się to domyślnym celem większości naszych monitorów kroków i (czasami nieosiągalną) linią mety naszych dni. I chociaż wszyscy wspólnie zdecydowaliśmy, że 10 000 to idealna dzienna liczba do osiągnięcia, to skąd się ona w ogóle wzięła? Kto zdecydował, że jest to liczba, do której powinniśmy dążyć? A co ważniejsze, czy jest to mit, czy naprawdę potrzebujemy 10 000 kroków dziennie, aby osiągnąć zdrowie i dobre samopoczucie?

Leki, patenty i przymusowe licencje

W nowych przepisach przygotowanych przez Komisję Europejską zaproponowano wydłużenie monopolu lekom, które odpowiedzą na najpilniejsze potrzeby zdrowotne. Ma to zachęcić firmy farmaceutyczne do ich produkcji. Jednocześnie Komisja proponuje wprowadzenie przymusowego udzielenia licencji innej firmie na produkcję chronionego leku, jeśli posiadacz patentu nie będzie w stanie dostarczyć go w odpowiedniej ilości w sytuacjach kryzysowych.

Zdrowa tarczyca, czyli wszystko, co powinniśmy wiedzieć o goitrogenach

Z dr. n. med. Markiem Derkaczem, specjalistą chorób wewnętrznych, diabetologiem oraz endokrynologiem, wieloletnim pracownikiem Kliniki Endokrynologii, a wcześniej Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie rozmawia Antoni Król.

Kamica żółciowa – przyczyny, objawy i leczenie

Kamica żółciowa to schorzenie, które dotyka około 20% populacji. Jest to najczęstsza przyczyna hospitalizacji związanych z układem pokarmowym. Charakteryzuje się występowaniem złogów w pęcherzyku żółciowym lub drogach żółciowych. Niektórzy pacjenci nie doświadczają żadnych objawów, inni cierpią z powodu ataku kolki żółciowej i innych powikłań.

Osteotomia okołopanewkowa sposobem Ganza zamiast endoprotezy

Dysplazja biodra to najczęstsza wada wrodzona narządu ruchu. W Polsce na sto urodzonych dzieci ma ją czworo. W Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym pod kierownictwem dr. Jarosława Felusia przeprowadzane są operacje, które likwidują ból i kupują pacjentom z tą wadą czas, odsuwając konieczność wymiany stawu biodrowego na endoprotezę.

Soczewki dla astygmatyków – jak działają i jak je dopasować?

Astygmatyzm to jedna z najczęstszych wad wzroku, która może znacząco wpływać na jakość widzenia. Na szczęście nowoczesne rozwiązania optyczne, takie jak soczewki toryczne, pozwalają skutecznie korygować tę wadę. Jak działają soczewki dla astygmatyków i na co zwrócić uwagę podczas ich wyboru? Oto wszystko, co warto wiedzieć na ten temat.

Zdrowie dzieci i młodzieży – czy potrzebna jest nowa strategia?

To jedno z pytań, na które starali się znaleźć odpowiedź eksperci biorący udział w II Kongresie Zdrowia Dzieci i Młodzieży, jaki odbył się 29 sierpnia w Warszawie. Odpowiedź jest, w sumie, prosta: potrzebujemy strategii z realnymi narzędziami jej wdrażania.

Dobra polisa na życie — na co zwrócić uwagę?

Ubezpieczenie na życie to zabezpieczenie finansowe w trudnych chwilach. Zapewnia wsparcie w przypadku nieszczęśliwego wypadku lub śmierci ubezpieczonego. Aby polisa dobrze spełniała swoją funkcję i gwarantowała pomoc, niezbędne jest gruntowne sprawdzenie jej warunków. Jeśli chcesz wiedzieć, na czym dokładnie powinieneś się skupić — przeczytaj ten tekst!

Jakie badania profilaktyczne są zalecane po 40. roku życia?

Po 40. roku życia wzrasta ryzyka wielu chorób przewlekłych. Badania profilaktyczne pozwalają wykryć wczesne symptomy chorób, które często rozwijają się bezobjawowo. Profilaktyka zdrowotna po 40. roku życia koncentruje się przede wszystkim na wykryciu chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, cukrzycy oraz innych problemów zdrowotnych związanych ze starzeniem się organizmu.




bot