SZ nr 43–50/2018z 14 czerwca 2018 r.
Wirus odry rozlewa się po Europie
Małgorzata Solecka
Trwał długi majowy weekend, gdy czeskie media podały informację o czasowym zamknięciu części jednego ze szpitali klinicznych w Pradze. Powód? Wirus odry, który na przełomie kwietnia i maja wywołał chorobę u ponad stu osób. Czeskie Ministerstwo Zdrowia zarządziło akcję interwencyjnych szczepień, przede wszystkim doszczepienia personelu medycznego, z pomocą ruszyło wojsko.
O tym, że o zagrożeniu wirusem odry powinni pamiętać również (przede wszystkim) pracujący w szpitalach, zwłaszcza na oddziałach pediatrycznych, przekonali się i Polacy – w kwietniu w Wieruszowie (województwo łódzkie) przyjęte do szpitala dziecko z nierozpoznaną odrą zaraziło wirusem pracowników oddziału pediatrycznego. Z naszych informacji wynika, że jedna z osób nie była w pełni przeciw odrze wyszczepiona (brak drugiej dawki szczepionki).
Wirus odry nie odpuszcza i innym krajom. Włochy, które w 2017 roku były jednym z niechlubnych liderów w rankingu zachorowań, od początku roku zanotowały ich ponad 800. Ciągle – bardzo dużo. W Wielkiej Brytanii temat odry od kilku miesięcy praktycznie nie znika z mediów, informujących o kolejnych ogniskach epidemii: do połowy maja potwierdzono 440 zachorowań.
ECDC przypomina, że w ciągu dwunastu miesięcy – od 1 kwietnia 2017 roku do 31 marca 2018 roku w 28 krajach należących do UE oraz Norwegii i Islandii (dane nie obejmują Szwajcarii) odnotowano 14,2 tysiąca przypadków odry: jedna trzecia chorych to dzieci poniżej piątego roku życia, blisko połowa – osoby mające więcej niż 15 lat. W 12 880 przypadkach ustalono status wyszczepienia: 84 proc. chorych w ogóle nie było szczepionych, 9 proc. otrzymało tylko jedną dawkę, w przypadku 2 proc. wiadomo tylko, że szczepienie się odbyło, ale nie udało się ustalić liczby dawek.
A przecież wirus odry daje o sobie znać również poza granicami Unii Europejskiej. Ukraina, Białoruś, Serbia – we wszystkich tych krajach w pierwszych miesiącach roku odnotowano tak wiele zachorowań, że eksperci mówią wprost o epidemii, nawet jeśli formalnie nie została ona ogłoszona. Tylko w Serbii w pierwszych czterech miesiącach roku zanotowano ok. 4 tysięcy zachorowań, zmarło 13 osób. I tam powód jest oczywisty: w ostatnich latach drastycznie spadł odsetek szczepionych dzieci: gdy w 2013 roku zaszczepionych było 92,6 proc., w 2016 – już tylko 81 proc. Wiosną w serbskich mediach szerokim echem odbił się zgon dwuletniej dziewczynki, która z powodu choroby autoimmunologicznej nie mogła zostać zaszczepiona. Była to trzecia niepełnoletnia ofiara wirusa odry w tym roku. Serbskie władze zapowiedziały wszczęcie postępowania karnego przeciw osobom, które publicznie kwestionowały i kwestionują bezpieczeństwo szczepień, obwiniając aktywistów ruchów antyszczepionkowych o kilkanaście ofiar śmiertelnych. A serbskie media przypominały, że w grudniu 2017 roku zanotowano pierwszy od dwudziestu lat zgon z powodu odry.
A sytuacja w Polsce? Nie jest dobrze. W 2017 roku, według wstępnych danych NIZP-PZH zaprezentowanych pod koniec kwietnia wyszczepialność przeciw odrze spadła po raz pierwszy poniżej 95 proc., czyli progu gwarantującego odporność zbiorowiskową. Wyszczepialność pierwszą dawką szczepionki MMR wynosi w tej chwili 94 proc., dwudawkowym schematem – 93 proc. Wprawdzie na tle innych krajów Polska ciągle prezentuje się dobrze, ale jednak są powody do niepokoju.
– Odra jest bardzo zakaźną i ciężką ostrą chorobą układu oddechowego. Wirus uszkadza nabłonki dróg oddechowych, co sprzyja poważnym nadkażeniom bakteryjnym, których następstwami są zapalenia płuc, zapalenia krtani i tchawicy, zapalenia ucha środkowego. Następstwem stanu zakażenia są głębokie zaburzenia odporności komórkowej, co dodatkowo potęguje skutki choroby – podkreślał na konferencji zorganizowanej z okazji Europejskiego Tygodnia Szczepień prof. Leszek Szenborn z Katedry i Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych UW we Wrocławiu. Lekarz zwrócił uwagę, że w tej chwili na odrę coraz częściej chorują niemowlęta. Kontakt z wirusem odry kończy się chorobą, bo dzieci rodzą w tej chwili kobiety, które były szczepione, a więc ich odporność różni się od tej, nabywanej podczas choroby. Eksperci uważają, że w związku z tym, a także z zagrożeniami zewnętrznymi (migracja z krajów, w których system szczepień ochronnych nie funkcjonuje właściwie, np. z Ukrainy) czas przemyśleć na nowo schemat szczepienia przeciw odrze. Pomysły są dwa: przyspieszenie podania pierwszej dawki (niemowlęta otrzymywałyby ją w 9. miesiącu życia) oraz przesunięcie drugiej dawki na szósty rok życia, by do szkół szły dzieci w pełni uodpornione.
– W Polsce po wojnie na odrę chorowało powyżej stu tysięcy osób rocznie, umierało wskutek powikłań odry sto, dwieście osób. Były lata, kiedy i zachorowań, i zgonów było więcej. Kiedy w 1975 r. wprowadzono obowiązkowe szczepienia, w ciągu kilkunastu lat liczba zachorowań spadła do kilkudziesięciu przypadków rocznie – przypomniał główny inspektor sanitarny Marek Posobkiewicz.
Wyciągniemy wnioski? Kilkaset lat temu Jan Kochanowski pisał: „Cieszy mię ten rym: «Polak mądr po szkodzie»/ Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie/Nową przypowieść Polak sobie kupi/ Że i przed szkodą i po szkodzie głupi//”.