Bajki z mchu i paproci

Maciej Biardzki

Po ośmiu latach robienia mnie w konia – najpierw przez Ewę Kopacz, a następnie przez Bartosza Arłukowicza – liczyłem, że nowa władza podejdzie do problemów systemu opieki zdrowotnej z większą troską i mniejszym cynizmem od poprzedników. O ile jednak za czasów Konstantego Radziwiłła można się było dopatrywać jakiejś wizji zmiany systemu, czy to w retoryce, czy w konkretnych aktach prawnych, to blisko pół roku Łukasza Szumowskiego to gaszenie pożarów i stagnacja, żeby nie powiedzieć: ruchy pozorne.
A przecież opieka zdrowotna miała być dla rządzących priorytetem.

Tytułowe określenie wypożyczyłem sobie od kolegi, który tak nazywał sytuacje, w których opowiadano mu historie nijak się mające do rzeczywistości. A taką historią jest właśnie opowiadanie nam o priorytetowym traktowaniu opieki zdrowotnej.

W ramach priorytetowego traktowania systemu w zeszłym roku przegłosowano zmianę ustawy o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, wprowadzającą tzw. mapę drogową Konstantego Radziwiłła dojścia do nakładów publicznych w wysokości 6% PKB. Jednocześnie budżet państwa dołożył dodatkowe pieniądze na zakup sprzętu medycznego dla wybranych szpitali oraz, w związku z wejściem w życie tzw. ustawy o sieci szpitali, postanowił sfinansować częściowo tzw. świadczenia wykonane powyżej limitu umowy z NFZ za lata poprzednie. Nie ma co narzekać – na sfinansowanie nadwykonań budżet państwa przeznaczył 1 mld złotych, zaś na zakupy sprzętu dodatkowe ok. 400 mln złotych.

Zacznijmy od wydatków na sprzęt – zaletą jest to, że jest to ponad cztery razy więcej, niż w ostatnich latach zbierała corocznie WOŚP. Wadą, że te pieniądze uruchomiono pod koniec roku i żeby je wykorzystać trzeba było wcześniej przygotować się do przetargu, co w sposób oczywisty sprawiało, że nie były to pieniądze przeznaczone transparentnie dla wszystkich. Sam miliard złotych przeznaczonych na nadwykonania jest kwotą znaczącą i dopomógł wielu szpitalom, ale była to pomoc jednorazowa i nie ma ona większego wpływu na ich kondycję w przyszłości. Według danych samego ministerstwa zobowiązania ogółem tylko SPZOZ-ów spadły na koniec roku o 250 mln zł mimo wpompowania
1 mld złotych.

Na dodatek tłuką się po głowie informacje, że w końcówce 2017 roku budżet przeznaczył na wykupienie tzw. deputatów węglowych dla emerytów górniczych (czyli zobowiązania kopalń, a nie państwa) kwotę 2,3 mld złotych, zaś na dotację dla telewizji publicznej 980 mln, czyli kwotę praktycznie tożsamą ze wsparciem budżetu dla systemu opieki zdrowotnej.

Mapa drogowa ministra Konstantego Radziwiłła miała tę wadę, że prognozowała stosunkowo powolny wzrost nakładów w latach 2018–2020 i istotne ich przyspieszenie dopiero w latach kolejnych. Miało to wynosić odpowiednio 4,67% w roku 2018, 4,84% w 2019, 5,03% w 2020, 5,22% w 2021, 5,41% w 2022, 5,6% w 2023, 5,8% w 2024 i ostateczne 6% w 2025 roku. Skromność wzrostu tych nakładów była jedną z przyczyn protestu rezydentów, którzy zorganizowali spektakularne głodówki. Ich protest był jedną z przyczyn odwołania Konstantego Radziwiłła i powołania w jego miejsce Łukasza Szumowskiego.

Muszę nowemu ministrowi oddać szacunek, że pięknie wymanewrował młodych gniewnych i podpisał z nimi porozumienie, które gwarantowało im wzrost wynagrodzeń rezydenckich finansowanych z budżetu państwa do poziomu wynagrodzeń nauczycieli akademickich, czyli często ich mistrzów. Aby to zbuforować, obiecano też podwyżki lekarzom specjalistom, choć tutaj refundacja ze strony państwa ma się odnosić wyłącznie do wynagrodzeń zasadniczych, pozostawiając finansowanie wszystkich pochodnych, w tym dyżurów, zadłużonym szpitalom. Skutki finansowe porozumienia minister wziął na klatę, podnosząc w mapie Radziwiłła nakłady na zdrowie w roku 2018 z 4,67% do 4,78%, zaś w roku 2019 z 4,84% do 4,86% PKB. W ramach przyspieszenia wzrostów nakładów hojnie obiecano ich przyspieszenie, ale dopiero od 2021 roku, aby osiągnąć 6% PKB nie w 2025, ale w 2024 roku.
I tu pojawiają się dwa dodatkowe elementy. Zacznijmy od tego gorszego. W tym czasie doszło do okupacji pomieszczeń sejmu przez niepełnosprawnych wraz z ich opiekunami. Aby ugasić protest, rządzący obiecali niepełnosprawnym większy dostęp do zaopatrzenia w wyroby medyczne, do rehabilitacji i leczenia specjalistycznego. Na czyj koszt? Na koszt NFZ. Zatem z tego obiecanego wzrostu nakładów przynajmniej spora część zostanie skonsumowana na świadczenia dla oczywiście potrzebujących. Ale odbędzie się to kosztem innych oczekujących na świadczenia i kosztem pracowników oczekujących na podwyżki wynagrodzeń.

Drugi element jest teoretycznie pozytywny. To dane GUS, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i samego NFZ. Generalnie w gospodarce dobrze się dzieje. Bezrobocie spada, wzrasta liczba zatrudnionych, czyli odprowadzających składkę zdrowotną, rośnie średnie wynagrodzenie. Liczba zatrudnionych wzrasta średnio o ponad 3% r/r, wynagrodzenia o ok. 7% r/r, dochody budżetu państwa z podatku PIT po kwietniu są wyższe o prawie 17% (!). Z tego powodu praktycznie załatano potrzebę dotacji do FUS, ale też istotnie ponadplanowo spływa składka zdrowotna. I tutaj proponuję małe ćwiczenia z matematyki. Przyrost z 4,67% do 4,78% to ledwie 2%. Wzrost PKB państwa w 2017 roku to 4,8%, zaś planowany na 2018 rok to 4,5%. Skoro płace rosną o 7% przy rosnącym zatrudnieniu, to przyrost przychodów za składki zdrowotnej w obecnym niepowszechnym systemie jest istotnie większy niż przyrost PKB.

Wygląda więc na to, że znaczna część obietnic rządowych o wzroście nakładów na system zrealizuje się sama. Żeby nie było nieporozumień – jest to efekt polityki gospodarczej rządu, polegającej na wzroście dochodów jak najszerszej części społeczeństwa, a przez to wzrostu ściągalności składki zdrowotnej. Niemniej jednak nie jest to efekt traktowania systemu jako działalności priorytetowej, lecz wyłącznie efekt uboczny.

Problemem jest to, że płace rosną w szeroko pojętej gospodarce, nie zaś w systemie. Nawet na realizację drugiej transzy wzrostu wynagrodzeń, związanej z ustawą o wynagrodzeniu minimalnym pracowników medycznych, nikt na dzień dzisiejszy nie przewiduje zmiany wycen świadczeń zdrowotnych wraz z adekwatnym zwiększeniem kontraktów.
Wszystkie te przyczyny powodują, że opowieści o tym, jakim to priorytetem dla obecnie rządzących jest opieka zdrowotna, można traktować wyłącznie jako tytułowe bajki z mchu i paproci. Zresztą nie jest to dla nas jakakolwiek nowość. Obecni czerpią po prostu szeroko z utrwalonego dorobku poprzedników. I to jest najbardziej przykre.