Stuknij na okładkę, aby przejść do spisu treści tego wydania

Zakrzepica:

Ofiary długich lotów

Tomasz Kobosz

Sezon urlopowy w pełni. Dla wielu z nas realizacja wakacyjnych marzeń wiąże się z wielogodzinną podróżą lotniczą lub jeszcze dłuższą – autokarową. Nie zawsze jednak dotarcie na miejsce oznacza bezpieczne zakończenie podróży.


Fot. Thinkstock

Zwiększone ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich (deep vein thrombosis – DVT) i jej groźnych dla życia powikłań pojawia się u osób narażonych na pogorszenie warunków krążenia żylnego w kończynach dolnych podczas długich podróży (przede wszystkim lotniczych, choć nie tylko), kiedy to przez wiele godzin nogi są opuszczone, kolana zgięte, a możliwość ruchu ograniczona. Zaistniałe w takich okolicznościach przypadki DVT brytyjscy badacze Symington i Stack określili w 1977 r. terminem "economy class syndrome" ("syndrom klasy ekonomicznej"). W krajach anglosaskich określenie to weszło do języka potocznego, jednak nie należy brać go dosłownie – pasażerowie klasy biznesowej również narażeni są na DVT, zwłaszcza jeśli ich siedzenia wyposażono w rozkładane podpórki, na których opiera się łydka.

Na ogół, gdy pasażer czuje podczas lotu ból nóg, przypisuje to zwykłym skurczom mięśni łydek. I rzeczywiście najczęściej tak właśnie jest. Ale podobne dolegliwości mogą być skutkiem krzepnięcia krwi w żyłach głębokich. Powstała skrzeplina jeszcze bardziej utrudnia przepływ krwi – ból się nasila. Może się też pojawić świąd łydki, zaczerwienienie, uczucie gorąca, obrzęk i zasinienie. Drobne skrzepliny zwykle ulegają szybkiemu rozpuszczeniu w momencie poprawy warunków krążenia. Czasem jednak skrzeplina, w całości lub w kilku fragmentach, dociera poprzez żyłę główną dolną i prawą część serca – do tętnic płucnych, tworząc tam czopy zatorowe. Stopień nasilenia objawów zatorowości płucnej może być różny: w lżejszych przypadkach występują tylko objawy grypopodobne (kaszel, ból w klatce piersiowej), ustępujące po rozpuszczeniu się skrzeplin. W ciężkich przypadkach mogą się pojawić: krwioplucie, nadmierne pocenie się, silny ból i ucisk w klatce piersiowej, połączone z uczuciem panicznego strachu, nagłe zblednięcie, tachykardia, sinica, utrata przytomności i zgon.

Wg raportów American Heart Association ofiarą zakrzepicy żył głębokich w samych Stanach Zjednoczonych pada rocznie ok. 2 milionów osób, a 60 tys. spośród nich umiera. Dokładnie nie wiadomo, jak wiele przypadków DVT ma związek z podróżami lotniczymi, jednak wyniki francuskiego programu badawczego SIRIUS pokazały, że loty długodystansowe zwiększają ryzyko wystąpienia zakrzepicy 2,35-krotnie. Z kolei dr Farrol Kahn, dyrektor British Aviation Health Institute (BAHI) szacuje, że w Wielkiej Brytanii DVT dotyka ok. 30 tys. pasażerów rocznie, z których ponad 6 tys. umiera. Roczną liczbę ofiar katastrof lotniczych trudno nawet z tym porównywać.

Ustalenie faktycznych rozmiarów problemu nie jest proste, przede wszystkim ze względu na to, że groźne powikłania DVT mogą się pojawić dopiero kilka dni lub nawet tygodni po podróży. Interesujące są wyniki obserwacji amerykańskich lekarzy; przeprowadzili je dr Alicia Mercer i dr Joel Brown ze szpitala w Honolulu. Zauważyli, że 50% pacjentów hospitalizowanych tam z powodu zakrzepicy żył głębokich odbywało długą podróż samolotem w ciągu czterech tygodni poprzedzających wystąpienie objawów, przy czym aż u 36% nie stwierdzono żadnych innych znanych czynników wystąpienia DVT.


Klasa ekonomiczna w długodystansowym Boeingu 747. Tylko 4/10 pasażerów w każdym rzędzie ma bezpośredni dostęp do przejścia. Niewielkie odstępy pomiędzy rzędami utrudniają prostowanie nóg.


Wzrost ryzyka zakrzepicy żył głębokich podczas długich podróży lotniczych wynika nie tylko ze skrępowania ruchów i niekorzystnego ułożenia nóg. Swoją rolę w patomechanizmie "zespołu klasy ekonomicznej" odgrywają także:
– Obniżone ciśnienie atmosferyczne (odpowiadające wysokości ok. 2500 m), które powoduje pewne nabrzmienie żył, w wyniku czego spowolniony jest przepływ krwi, co sprzyja zakrzepicy.
– Wyjątkowo niska wilgotność powietrza (ok. 3%), która zwiększa utratę wody w organizmie. Wzrost gęstości krwi jest czynnikiem ryzyka zakrzepicy.
– Nadmierne spożywanie alkoholu – jako silny czynnik odwadniający.

Ryzyko rośnie wraz z czasem trwania lotu, nie oznacza to jednak, że problem nie dotyczy pasażerow lotów krótkodystansowych.

DVT może się pojawić nawet u młodych i zdrowych osób – znany jest przypadek zachorowania trzech członków brytyjskiej ekipy olimpijskiej podczas kilkunastogodzinnego lotu z Londynu do Sydney. Jednak szczególną rozwagę powinny wykazać osoby, u których występują następujące czynniki ryzyka: wiek powyżej 40. r. ż., otyłość, przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych lub hormonalnej terapii zastępczej, palenie tytoniu, żylaki kończyn dolnych, ciąża, niewydolność krążenia. Jeszcze większe ryzyko występuje w przypadkach przebytej wcześniej zakrzepicy, rodzinnych predyspozycji w kierunku DVT, trombofilii, stanów po operacji ze znieczuleniem dotchawiczym, niedawnego urazu kończyn dolnych, unieruchomienia ich w gipsie, choroby nowotworowej.

Istotną rolę w walce z zakrzepicą żył głębokich u podróżnych odgrywa profilaktyka, w tym kilka dość prostych metod:
– Warto zrezygnować z pięknych widoków i zarezerwować miejsce przy przejściu. Daje to większą swobodę poruszania i więcej miejsca na rozprostowanie nóg.
– Unikać ciasnych, obcisłych ubrań; poluzować pasek.
– Przed lotem i w trakcie pić jak najwięcej wody i jak najmniej alkoholu i napojów z kofeiną.
– Unikać krzyżowania i zginania nóg – najlepiej jak najczęściej je prostować, zwłaszcza na czas snu.
– W pozycji siedzącej wykonywać ćwiczenia mięśni łydek (zginanie i prostowanie stóp), które działają na krążenie żylne jak pompa.
– Wstawać i spacerować tak często, jak to możliwe.

Ponadto – zgodnie z zaleceniami III Europejskiej Konferencji Medycyny Podróży, obradującej w maju br. we Florencji – osoby z grup podwyższonego ryzyka powinny podczas lotu oraz przez kilka kolejnych dni nosić podkolanówki uciskowe klasy 1/2, jako środek zapobiegający obrzękom i polepszający krążenie żylne. Zdaniem dr. Farrola Kahna, ryzyko wystąpienia DVT u podróżujących samolotem można też zmniejszyć, przyjmując zapobiegawczo preparaty kwasu acetylosalicylowego. Na razie jednak brak dostępnych badań klinicznych dotyczących tego wskazania.

W marcu 2001 r. Światowa Organizacja Zdrowia zapowiedziała przeprowadzenie we współpracy z liniami lotniczymi szeroko zakrojonych badań naukowych, podczas których przebadanych zostanie 100 tys. pasażerów. Szczegółowej ocenie poddany zostanie wpływ różnych czynników na rozwój zakrzepicy, a także skutki stosowania rajstop uciskowych, ćwiczeń fizycznych i leków przeciwpłytkowych.


Opracowano na podstawie materiałów udostępnionych przez firmę Bayer oraz strony internetowej British Aviation Health Institute: www.aviation-health.org.

Najpopularniejsze artykuły