Służba Zdrowia - strona główna
SZ nr 34–42/2020
z 21 maja 2020 r.


>>> Wyszukiwarka leków refundowanych


Zaufanie w zwierciadle pandemii

Ewa Biernacka

Z prof. dr. hab. Pawłem Łukowem, kierownikiem Zakładu Etyki Instytutu Filozofii UW, rozmawia Ewa Biernacka.



Ewa Biernacka: Pandemia postawiła zwierciadło przed społeczeństwem, medykami, klasą polityczną. Wydobyła problemy polskiej medycyny. Ludzie biją medykom brawo, a zaraz potem traktują ich jak trędowatych z powodu zakażeń w służbie zdrowia. Czy z lęku, oczekiwań i wrogości – ale też wielkiej pracy personelu medycznego – może narodzić się większe do niego zaufanie społeczne?

Paweł Łuków: Procesy społeczne są skomplikowane, a zmiany zachodzą długo. Zmiana postaw nie nastąpi z dnia na dzień. Te brawa są przejawem docenienia roli lekarzy i pielęgniarek, ale też pracowników DPS-ów, ratowników medycznych itp. To może być krótkotrwała wdzięczność spowodowana strachem. Gdy mamy wspólnego wroga, zwieramy szeregi do walki. Jak długo potrwa dobra prasa lekarzy, nie wiadomo. Dużo zależy od nich samych. Mogliby np. edukować i zmniejszać dystans, uświadamiając ludziom, na czym polega ich praca. Wielu z nas ma mgliste wyobrażenie np. o procesie diagnostycznym („Nawet nie wiedzą, co mi jest!), ocenie ryzyka, złożoności sytuacji klinicznych, czy o planowaniu terapii w warunkach ograniczeń w dostępie do procedur i leków. Na temat postępu w medycynie – fragmentarycznego, nieustanne podlegającego zmianom. Cząstkowe ustalenia z badań naukowych media często przedstawiają jako zwycięstwo, pomijając ostatnie zdanie z artykułu, że sprawa wymaga jeszcze wielu badań. Pacjent bez tej świadomości, w konfrontacji z osobistym nieszczęściem i cierpieniem, przeżywa frustrację i rozczarowanie.

E.B.: W sytuacji pandemii obywatele domagają się jednoznacznych informacji. Chcą wiedzieć, czy maseczka jest skuteczna, dlaczego system źle działa.

P.Ł.: Oczekują prostej instrukcji, a wiadomo, że w trudnych sprawach najczęściej nie ma prostych rozwiązań, chyba że są radykalne. Żeby kształtować swoje oczekiwania, powinniśmy wiedzieć: czym jest wiedza i skąd się bierze. W szkole nie dowiadujemy się, jakie są ograniczenia ludzkich możliwości poznawczych, jakie są granice metodologiczne nauki, czy zmienność wiedzy to jej natura, czy ułomność („Raz mówią, że pomidory są onkogenne, raz że są źródłem antyoksydantów”). Polska szkoła koncentruje się na wpajaniu informacji, a to sprawia wrażenie, że w nauce nie ma miejsca na wątpliwości i zmianę. Nauka to najlepsze źródło wiedzy, jakie mamy. Ale nie jest to prawda objawiona. Jeśli przeciętny obywatel nie wie, skąd się bierze wiedza i jakie są jej ograniczenia, to jak ma krytycznie odbierać medialne peany na temat wniosków z badań naukowych?

E.B.: Komunikacja lekarz–pacjent też jest oparta na wiedzy, ale dopiero niedawno doceniono tę sferę edukacji lekarzy. Powstało Polskie Towarzystwo Edukacji Medycznej. Prof. Tomasz Pasierski, członek rady naukowej towarzystwa, sądzi, że kluczem jest po prostu traktowanie pacjenta „po ludzku”.

P.Ł.: Do skutecznej i etycznej komunikacji z pacjentem trzeba wiedzy i umiejętności. Odrobina talentu też się przyda. Na zajęciach z symulacji komunikacji z pacjentem widziałem studentów ostatniego roku medycyny niepotrafiących poinformować o najprostszej rzeczy (np. do żony pacjenta mówili: „Postanowiliśmy…”), ale też widziałem takich, którzy z prawdziwym talentem umieli przekazać pacjentowi niepomyślną diagnozę. W komunikacji z pacjentem trzeba docenić słuchanie, bo komunikacja to ulica dwukierunkowa. A w dzisiejszej medycynie zazwyczaj nie ma za wiele czasu na słuchanie. Tym cenniejsza jest jego jakość: skupienie, aktywne słuchanie i umiejętność podsumowania tego, co chory nam przekazał. Gdybym musiał wybierać w komunikacji medycznej między mówieniem a słuchaniem, to jako ważniejsze wybrałbym słuchanie. Bo to dzięki niemu lekarz może wiedzieć, w czym problem, i dzięki temu może w ogóle pomóc pacjentowi. Jeśli istnieje terapia zdolna pomóc pacjentowi, to potrafiący słuchać lekarz będzie wiedział, którą zalecić. A jeśli jej nie ma, to i wysłuchanie może przynieść choremu ulgę.

E.B.: Jak zwiększyć zaufanie do lekarzy?

P.Ł.: Z zaufaniem jest tak, że trzeba mieć podstawy, by nim kogoś obdarzyć. A żeby mieć te podstawy, trzeba wiedzieć, co i dlaczego robią ci, którzy chcą, aby im ufano. W sondażach zaufanie do lekarzy jako grupy jest zróżnicowane i niezbyt imponujące, choć nie najgorsze na tle innych grup zawodowych. Ważniejsze od zaufania dla grupy zawodowej lekarzy jest jednak to, czy pacjenci ufają lekarzom, którzy ich leczą. Dlatego konieczne jest budowanie zaufania między poszczególnymi pacjentami i poszczególnymi lekarzami. I tutaj główny ciężar znów spoczywa na lekarzach. Lekarz potrzebuje zaufania swojego pacjenta i ma na to wpływ, choćby doskonaląc swoje umiejętności komunikowania się z pacjentami. Ważne jest przy tym budowanie głębszego zaufania, tak aby pacjent mógł sobie powiedzieć: człowiek, który się mną zajmuje, rzeczywiście podejmuje wysiłki, aby jak najlepiej rozwiązać problem, z którym się do niego zgłosiłem, poświęcając mi czas i uwagę.

E.B.: Lekarze uchodzą za grupę uprzywilejowaną, zamożną, arogancką (udają, że cię nie widzą na korytarzu w szpitalu), za „bogów” (majestat ordynatora w procesji szpitalnego obchodu). Ludzie często ich nie lubią.

P.Ł.: Lekarze rzeczywiście często należą do najlepiej sytuowanych, także w świecie. Ale też chyba nie chcemy, żeby lekarz biegał do kilku przychodni po pracy w szpitalu i zaniedbywał pacjentów, którym z tej racji skrócił wizytę lub których nie umieścił w grafiku wizyt. Lekarz, który nie ma czasu się dokształcać, nie inwestuje pieniędzy w szkolenia, „optymalizuje” swoje możliwości czasowe, w efekcie – leczy gorzej. Ale też niezależnie od tych trudności lekarz musi wymagać od siebie więcej. Musi umieć okazywać szacunek pacjentowi. Rozumieć, co to znaczy być pacjentem, wiedzieć, jak się zachować wobec cudzego nieszczęścia i radzić sobie z własnymi ograniczeniami.

E.B.: W końcu to cechy osobowości decydują o tym, jakim ktoś jest lekarzem. Ważne, jak reaguje jako człowiek na to, co przynosi życie.

P.Ł.: Potrzebne są predyspozycje. Czasem wręcz podstawowe, jak stosunek do ciała – własnego i obcego, do dotyku, do ryzyka, do radzenia sobie z presją odpowiedzialności, stresem, z kontaktami z ludźmi. Krytyczne spojrzenie na swoje mocne i słabe strony. Trzeba znać własne ograniczenia. Gdy kogoś uwiera kontakt z ludźmi, powinien wybrać inny zawód lub wybrać specjalizację z minimalną liczbą bezpośrednich kontaktów. Ale też istotne jest przekazywanie dobrych wzorców młodszym pokoleniom lekarzy. W Polsce powstała luka generacyjna wśród lekarzy. Wielu rzeczy nie da się przekazać niedoświadczonemu stażyście. Luka pokoleniowa sprawi, że będziemy się borykali z luką kompetencyjną, także w zakresie tzw. kompetencji miękkich.

E.B.: Do tego trzeba nam edukacji klasy politycznej.

P.Ł.: To prawda. By dokonać zmian w medycynie, najpierw musi nastąpić zmiana w stylu uprawiania polityki i rządzących nią priorytetów. Niewiele się zmieni, dopóki nie zastąpimy dyktatu sondaży i procentów poparcia zasadnością politycznego programu. A politycy nie zmieniają się sami. Zmieniają i wymieniają ich wyborcy. Jedną z potrzebnych zmian jest to, żeby politycy poważnie traktowali wiedzę naukową. Tymczasem coraz częściej słyszymy: „Nasi eksperci mówią co innego!”. Tak jakby wiedza była nasza lub wasza. Zdarza się też, że politycy traktują wiedzę instrumentalnie i przedstawiają tak, aby wspierała ich interesy. Ze strony MEN dopiero w kwietniu zniknęła 6-minutowa lekcja poświęcona zmianom klimatu, która podkreślała korzystne skutki ocieplenia globalnego, np. to, że mielibyśmy zbiory dwa razy do roku lub mniej wydawalibyśmy na ogrzewanie…

E.B.: Ignorowane bywają ostrzeżenia ekspertów. Tak było z obecną pandemią.

P.Ł.: Jest sporo rozmaitych ostrzeżeń i często dopiero po fakcie wiemy, których trzeba było słuchać. Problem jest organizacyjno-naukowy: jak odsiewać wartościowe analizy i ostrzeżenia od tych, które nie zasługują na zaufanie. Do tego potrzeba odpowiednich organizacji, gremiów eksperckich, instytucji i pieniędzy. Trzeba by też zdecydować, kto miałby utrzymywać agendy odpowiedzialne za śledzenie rozwoju nauki i ewaluację rangi ostrzeżeń o charakterze globalnym. To musiałby być organ utrzymywany solidarnie przez wszystkie kraje. Konieczna więc byłaby solidarność globalna.

E.B.: WHO wydawało ostrzeżenia, ale niektórzy jednak się na nią obrazili.

P.Ł.: WHO z pewnością nie jest doskonała. Ale pytaniem nie jest tylko to, czy WHO działa dobrze, ale też to, czy mamy coś lepszego w kwestii ostrzeżeń dotyczących globalnych zagrożeń zdrowia? Jak do tej pory nie mamy. Politycy krytykujący WHO powinni powiedzieć, czy uważają za właściwe łożyć na inną organizację, która będzie spełniała tę rolę. Jeżeli jest się politykiem, to nie można ograniczać się do krytyki. Trzeba wskazać rozwiązania alternatywne. W końcu polityka nie jest po to, by recenzować rzeczywistość, tylko po to, by ją zmieniać.




Najpopularniejsze artykuły

Ile trwają studia medyczne w Polsce? Podpowiadamy!

Studia medyczne są marzeniem wielu młodych ludzi, ale wymagają dużego poświęcenia i wielu lat intensywnej nauki. Od etapu licencjackiego po specjalizację – każda ścieżka w medycynie ma swoje wyzwania i nagrody. W poniższym artykule omówimy dokładnie, jak długo trwają studia medyczne w Polsce, jakie są wymagania, by się na nie dostać oraz jakie możliwości kariery otwierają się po ich ukończeniu.

Najlepsze systemy opieki zdrowotnej na świecie

W jednych rankingach wygrywają europejskie systemy, w innych – zwłaszcza efektywności – dalekowschodnie tygrysy azjatyckie. Większość z tych najlepszych łączy współpłacenie za usługi przez pacjenta, zazwyczaj 30% kosztów. Opisujemy liderów. Polska zajmuje bardzo odległe miejsca w rankingach.

Testy wielogenowe pozwalają uniknąć niepotrzebnej chemioterapii

– Wiemy, że nawet do 85% pacjentek z wczesnym rakiem piersi w leczeniu uzupełniającym nie wymaga chemioterapii. Ale nie da się ich wytypować na podstawie stosowanych standardowo czynników kliniczno-patomorfologicznych. Taki test wielogenowy jak Oncotype DX pozwala nam wyłonić tę grupę – mówi onkolog, prof. Renata Duchnowska.

Diagnozowanie insulinooporności to pomylenie skutku z przyczyną

Insulinooporność początkowo wykrywano u osób chorych na cukrzycę i wcześniej opisywano ją jako wymagającą stosowania ponad 200 jednostek insuliny dziennie. Jednak ze względu na rosnącą świadomość konieczności leczenia problemów związanych z otyłością i nadwagą, w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą... no właśnie – chorobą?

W jakich specjalizacjach brakuje lekarzy? Do jakiego lekarza najtrudniej się dostać?

Problem z dostaniem się do lekarza to dla pacjentów codzienność. Największe kolejki notuje się do specjalistów przyjmujących w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, ale w wielu województwach również na prywatne wizyty trzeba czekać kilka tygodni. Sprawdź, jakich specjalizacji poszukują pracodawcy!

Ciemna strona eteru

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Onkologia – organizacja, dostępność, terapie

Jak usprawnić profilaktykę raka piersi, opiekę nad chorymi i dostęp do innowacyjnych terapii? – zastanawiali się eksperci 4 września br. podczas Forum Ekonomicznego w Karpaczu.

Aborcja: Czego jeszcze brakuje, by lekarze przestali się bać?

Lekarze nie powinni się bać, że za wykonanie aborcji może grozić im odpowiedzialność karna, a pacjentkom trzeba zapewnić realny dostęp do świadczeń. Wytyczne ministra zdrowia oraz Prokuratora Generalnego to krok w dobrym kierunku, ale nadal potrzebna jest przede wszystkim regulacja rangi ustawowej – głosi przyjęte na początku września stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej.

10 000 kroków dziennie? To mit!

Odkąd pamiętam, 10 000 kroków było złotym standardem chodzenia. To jest to, do czego powinniśmy dążyć każdego dnia, aby osiągnąć (rzekomo) optymalny poziom zdrowia. Stało się to domyślnym celem większości naszych monitorów kroków i (czasami nieosiągalną) linią mety naszych dni. I chociaż wszyscy wspólnie zdecydowaliśmy, że 10 000 to idealna dzienna liczba do osiągnięcia, to skąd się ona w ogóle wzięła? Kto zdecydował, że jest to liczba, do której powinniśmy dążyć? A co ważniejsze, czy jest to mit, czy naprawdę potrzebujemy 10 000 kroków dziennie, aby osiągnąć zdrowie i dobre samopoczucie?

Leki, patenty i przymusowe licencje

W nowych przepisach przygotowanych przez Komisję Europejską zaproponowano wydłużenie monopolu lekom, które odpowiedzą na najpilniejsze potrzeby zdrowotne. Ma to zachęcić firmy farmaceutyczne do ich produkcji. Jednocześnie Komisja proponuje wprowadzenie przymusowego udzielenia licencji innej firmie na produkcję chronionego leku, jeśli posiadacz patentu nie będzie w stanie dostarczyć go w odpowiedniej ilości w sytuacjach kryzysowych.

Leki przeciwpsychotyczne – ryzyko dla pacjentów z demencją

Obecne zastrzeżenia dotyczące leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji za pomocą leków przeciwpsychotycznych opierają się na dowodach zwiększonego ryzyka udaru mózgu i zgonu. Dowody dotyczące innych niekorzystnych skutków są mniej jednoznaczne lub bardziej ograniczone wśród osób z demencją. Pomimo obaw dotyczących bezpieczeństwa, leki przeciwpsychotyczne są nadal często przepisywane w celu leczenia behawioralnych i psychologicznych objawów demencji.

Astronomiczne rachunki za leczenie w USA

Co roku w USA ponad pół miliona rodzin ogłasza bankructwo z powodu horrendalnie wysokich rachunków za leczenie. Bo np. samo dostarczenie chorego do szpitala może kosztować nawet pół miliona dolarów! Prezentujemy absurdalnie wysokie rachunki, jakie dostają Amerykanie. I to mimo ustawy, która rok temu miała zlikwidować zjawisko szokująco wysokich faktur.

Zdrowa tarczyca, czyli wszystko, co powinniśmy wiedzieć o goitrogenach

Z dr. n. med. Markiem Derkaczem, specjalistą chorób wewnętrznych, diabetologiem oraz endokrynologiem, wieloletnim pracownikiem Kliniki Endokrynologii, a wcześniej Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie rozmawia Antoni Król.

Lecytyna sojowa – wszechstronne właściwości i zastosowanie w zdrowiu

Lecytyna sojowa to substancja o szerokim spektrum działania, która od lat znajduje zastosowanie zarówno w medycynie, jak i przemyśle spożywczym. Ten niezwykły związek należący do grupy fosfolipidów pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu, będąc podstawowym budulcem błon komórkowych.

Osteotomia okołopanewkowa sposobem Ganza zamiast endoprotezy

Dysplazja biodra to najczęstsza wada wrodzona narządu ruchu. W Polsce na sto urodzonych dzieci ma ją czworo. W Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym pod kierownictwem dr. Jarosława Felusia przeprowadzane są operacje, które likwidują ból i kupują pacjentom z tą wadą czas, odsuwając konieczność wymiany stawu biodrowego na endoprotezę.

Wczesny hormonozależny rak piersi – szanse rosną

Wczesny hormonozależny rak piersi u ponad 30% pacjentów daje wznowę nawet po bardzo wielu latach. Na szczęście w kwietniu 2022 roku pojawiły się nowe leki, a więc i nowe możliwości leczenia tego typu nowotworu. Leki te ograniczają ryzyko nawrotu choroby.




bot