Stuknij na okładkę, aby przejść do spisu treści tego wydania

Szczepienia, prawo i pieniądze

Barbara Trabszys

Według statystyk Głównego Inspektora Farmaceutycznego liczba niezaszczepionych dzieci w naszym kraju rośnie bardzo dynamicznie – o ile jeszcze w 2010 r. odnotowano 3437 odmów poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, w 2013 r. – 7248 odmów, to w 2016 r. odmów było aż 23 147¹. Próbę zahamowania tej tendencji podjął resort zdrowia.

Jesienią 2017 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy zmieniającej ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi², wokół której zbudowany jest system szczepień ochronnych w Polsce. Projekt zakłada jego reorganizację przez utworzenie Narodowego Programu Szczepień Ochronnych i określa częściowo nowe zasady planowania, finansowania i realizacji szczepień, a także porządkuje i precyzuje wybrane zagadnienia. Jedną z najistotniejszych zmian – a z pewnością najszerzej dyskutowanych i budzących emocje zarówno wśród zwolenników, jak i przeciwników obowiązkowych szczepień – jest planowane utworzenie specjalnego funduszu, którego zadaniem będzie zapewnienie wsparcia finansowego dla rodziców i opiekunów dzieci, u których wykonano obowiązkowe szczepienie ochronne, a u których następnie w określonym czasie wystąpiły objawy chorobowe wymagające leczenia w warunkach szpitalnych przez okres co najmniej dwóch tygodni.


Narodowy Program
Szczepień Ochronnych

Obecnie obowiązkowe i zalecane szczepienia ochronne realizowane są zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, publikowanym raz w roku w formie komunikatu przez Głównego Inspektora Sanitarnego. Program Szczepień Ochronnych referuje do rozporządzenia ministra zdrowia, które – uwzględniając dane epidemiologiczne dotyczące zachorowań, aktualną wiedzę medyczną oraz zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia – określa wykaz chorób zakaźnych objętych szczepieniami ochronnymi.

Projektowana nowelizacja zakłada ustanowienie Narodowego Programu Szczepień Ochronnych, który przybierze formę ministerialnego rozporządzenia – wykaz szczepień oraz zasady ich wykonywania nie będą już tym samym ulegały corocznym zmianom, a jakiekolwiek modyfikacje będą wymagały przeprowadzenia postępowania legislacyjnego. W zakres Narodowego Programu Szczepień Ochronnych wchodzić będą nie tylko powszechne obowiązkowe szczepienia ochronne oraz obowiązkowe szczepienia ochronne dla osób z grup ryzyka (dotychczas ogólnie zwane „obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi”), ale także niektóre szczepienia zalecane, które będą finansowane z budżetu państwa. W tej ostatniej kategorii mają znaleźć się szczepienia, które do tej pory były realizowane jako szczepienia obowiązkowe (np. szczepienia przeciwko WZW B u osób dorosłych zakażonych WZW C), a co do których brak jest uzasadnienia merytorycznego, aby wciąż były realizowane w formie szczepień obowiązkowych, których niewykonanie zagrożone jest karą, a jednak są to szczepienia, których wykonanie jest pożądane.

Realizowane w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych szczepienia będą w całości finansowane ze środków publicznych, bez względu na uprawnienia z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego osoby szczepionej, o ile jednak będą przeprowadzone u świadczeniodawcy, z którym Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowę na udzielanie takich świadczeń.

Poza nadaniem nowych ram całemu systemowi szczepień ochronnych projekt nowelizacji zakłada wprowadzenie wielu mniejszych i większych zmian z zakresu szczegółów realizacji szczepień ochronnych.

Wszystkie one mają za zadanie poprawę wyszczepialności w społeczeństwie, a także optymalizację zakupów, racjonalne dysponowanie zakupionymi szczepionkami (np. przez umożliwienie przesunięć niewykorzystanych szczepionek z Narodowego Programu Szczepień Ochronnych do potrzebujących grup pacjentów), czy dookreślenie podstaw prawnych pozyskiwania szczepionek do realizacji tzw. szczepień akcyjnych – czyli szczepień o charakterze interwencyjnym, nie objętych rutynowymi i długoterminowymi działaniami w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych (np. szczepienia w razie wystąpienia ognisk zachorowań w ośrodkach dla cudzoziemców).


Rekompensata za powikłania

Przeciwnicy obowiązkowych szczepień ochronnych różnie motywują swoją niechęć, jednak u wielu z nich wynika ona z lęku przed możliwymi powikłaniami. W przeprowadzonym niedawno badaniu CBOS nt. stanowiska Polaków wobec szczepień ochronnych 37% respondentów było zdania, że szczepionki mogą powodować poważne powikłania, a co piąty respondent (21%) – że mogą one wywoływać poważne zaburzenia rozwojowe u dzieci, w tym autyzm³. Jednym z głównych zarzutów stawianych względem przyjętego systemu szczepień ochronnych jest brak symetrii pomiędzy obowiązkami obywatela, który poddaje się obowiązkowemu szczepieniu i naraża na możliwe powikłania, a obowiązkami wymuszającego te szczepienia państwa.

Wyjściem naprzeciw osobom podzielającym powyższe obawy ma być planowane przez resort zdrowia utworzenie Funduszu Kompensacyjnego Narodowego Programu Szczepień Ochronnych. Gromadzone w ramach Funduszu środki będą przeznaczone na wypłatę świadczeń kompensacyjnych w przypadkach wystąpienia powikłań po szczepieniu, co ma zachęcić do poddawania się obowiązkowym szczepieniom. Świadczenia nie będą jednak przysługiwały każdemu. Zgodnie z projektem otrzymają je wyłącznie opiekunowie osoby małoletniej, u której wykonano obowiązkowe szczepienie ochronne, a następnie w określonym czasie (o tym, w jakim konkretnie, decydować będzie rozporządzenie ministra zdrowia, w którym zobowiązany jest on brać pod uwagę aktualną wiedzę medyczną w zakresie typowego czasu występowania działań niepożądanych szczepionek) u tej osoby wystąpiły – również określone w ministerialnym rozporządzeniu – objawy chorobowe, które wymagały leczenia w warunkach hospitalizacji przez okres nie krótszy niż 14 dni. Ma to ograniczyć przyznawanie świadczenia wyłącznie do przypadków najbardziej uzasadnionych, w których prawdopodobieństwo, że zaobserwowane objawy chorobowe pozostawały w związku przyczynowo-skutkowym ze szczepieniem, jest wysokie. Jednocześnie eliminuje się przypadki, w których hospitalizacja służyła wyłącznie obserwacji, a objawy chorobowe miały przemijający i krótkotrwały charakter.

Pieniądze gromadzone w Funduszu mają pochodzić przede wszystkim z obligatoryjnych wpłat dokonywanych przez podmioty dostarczające szczepionki do przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych. Z szacunków resortu zdrowia wynika, że dochody Funduszu w pierwszym roku obowiązywania zmienionej ustawy wyniosą ok.

2 mln złotych, by w 2019 r. sięgnąć nieco ponad 5 mln złotych. Z kolei wydatki realizowane w związku z wypłacaniem przyznanych świadczeń kompensacyjnych szacowane są na maks. 2,1 mln złotych rocznie – to wszystko przy założeniu, że każdej osobie zgłaszającej się do ministra zdrowia z zasadnym wnioskiem przyznane zostanie świadczenie w najwyższej dopuszczalnej kwocie (70 000 zł).

Resort zdrowia zakłada, że w wyniku wprowadzenia opiekuńczego świadczenia kompensacyjnego wzrośnie liczba rejestrowanych przypadków działań niepożądanych szczepionek odpowiadających kryteriom ciężkiego niepożądanego odczynu poszczepiennego – z obecnych 2–8 przypadków do 30 przypadków rocznie. A to na takie właśnie przypadki ma być przeznaczone świadczenie; niewielu będzie zatem beneficjentów programu kompensacyjnego. Skromny zasięg wsparcia finansowego to zresztą jeden z głównych zarzutów stawianych przez krytyków projektu.


Co dalej?

Kierunek zmian został wytyczony, postawiono pierwsze kroki, ale co dalej? Do osiągnięcia celu w postaci zmiany ustawy pozostaje wciąż jeszcze cała ścieżka legislacyjna. Projekt opublikowany został 30 października 2017 r. i tego samego dnia skierowano go do konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych – termin zgłaszania uwag upłynął wraz z końcem listopada. Do Rządowego Centrum Legislacji spłynęły komentarze od ponad 30 podmiotów, w tym od Naczelnej Rady Lekarskiej, Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Wiedzy o Szczepieniach „STOP NOP”. Nie wiadomo, ile czasu zajmie analiza zgłoszonych uwag oraz jaki będzie ona miała wpływ na ostateczny kształt projektu. Rychła zmiana ustawy wydaje się jednak nieunikniona.

Najpopularniejsze artykuły