PRACTA czyli jak aktywizować seniorów

Halina Pilonis

Dzięki badaniom w ramach polsko-norweskiego projektu PRACTA powstanie
oprogramowanie pozwalające lekarzom w formie e-learningu rozwijać umiejętności komunikacji i aktywizacji seniorów. Badanie PRACTA pokazało, że takie szkolenia lekarzy zmieniają nastawienie ich pacjentów seniorów do postaw prozdrowotnych.

W Polsce tylko 1,6 proc. osób w wieku powyżej 50 lat spełnia kryteria pomyślnego starzenia się, czyli braku poważnych chorób chronicznych i utrudnień w codziennym funkcjonowaniu, sprawności fizycznej oraz umysłowej i aktywnego zaangażowania w codzienne życie. Zdecydowanie odbiegamy pod tym względem od liderów, Duńczyków, wśród których pomyślnie starzejących się jest aż 21 proc., czy Szwedów z wynikiem dziesięć razy lepszym od naszego. Ważnym elementem pomyślnego starzenia się jest budowanie przez lekarza u pacjentów aktywnego nastawienia do własnego zdrowia. Obecnie rekomendowanym na świecie podejściem jest postawa motywująco-wspierająca.

Dlaczego musimy aktywizować seniorów?

Prof. Bolesław Samoliński, przewodniczący Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia przypomina, że zgodnie z trendem demograficznym, liczba seniorów będzie rosła w zastraszającym tempie. Obecnie w samej Warszawie co czwarta osoba ma powyżej 60 lat. Na każde 1000 osób w 2015 r. urodziło się 9,6 Polaków, zmarło jednak 10,3 osób, co oznacza, że przyrost naturalny był ujemny i wyniósł -0,7. Stanowi to poważne wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej, zwłaszcza że NFZ wydaje na seniora 3,5 razy więcej niż na pacjenta w wieku produkcyjnym. Biorąc pod uwagę wskaźnik aktywnego starzenia się, który uzyskuje się, łącząc wyniki punktowe z czterech dziedzin: zatrudnienia, uczestnictwa w życiu społeczeństwa, niezależnego życia w zdrowiu i bezpieczeństwie oraz możliwości i warunków sprzyjających aktywnemu starzeniu się, Polska zajmuje przedostanie miejsce w UE. Co gorsza, według badania PolSenior, co piąta osoba w podeszłym wieku mieszka sama, a połowa seniorów z małżonkiem, czyli również z seniorem. Tymczasem projekt budowy dziennych domów pobytu dla osób starszych został zarzucony.

Project PRACTA

Zespół pięciu psychologów z Zakładu Psychologii Medycznej WUM rozpoczął w 2013 r. polsko-norweski projekt badawczy „Promocja aktywności seniorów w publicznej opiece zdrowotnej: diagnoza psychospołecznych potrzeb pacjentów i wzmacnianie interpersonalnych kompetencji lekarzy – PRACTA”. Partnerem WUM jest Norweski Uniwersytet Nauki i Techniki w Trondheim. Celem projektu PRACTA było poznanie psychospołecznych potrzeb pacjentów oraz wzmacnianie kompetencji interpersonalnych lekarzy. Wszystko zgodnie z ideą zachęcania seniorów do aktywności i zachowań prozdrowotnych. Badacze, analizując potrzeby pacjentów korzystających z publicznych placówek opieki zdrowotnej pytali, jakie są ich oczekiwania, istotne problemy, co powoduje zadowolenie z wizyty. Przyjrzeli się też kompetencjom interpersonalnym lekarzy w komunikacji z osobami starszymi. Lekarze odpowiadali na pytania, jak postrzegają seniorów i ich potrzeby, jak na nie odpowiadają, czy i jak promują postawy aktywne. Na podstawie udzielonych odpowiedzi psychologowie przygotowywali interwencje. Miały one postać e-learningu lub artykułu. E-learning był atrakcyjną formą edukacyjną, w ramach której uczestnik otrzymywał zadania do wykonania, oglądał filmy, rozwiązywał quizy i zbierał trofea za poprawnie wykonane polecenia. Artykuł był zwięzły, z graficznie wyodrębnionymi częściami. Po przeprowadzeniu interwencji zarówno lekarze, jak i pacjenci ponownie wypełniali ankiety. W badaniu wzięło udział 151 placówek podstawowej opieki zdrowotnej oraz 9 tys. pacjentów w wieku 50–98 lat.

E-learning działa

Kierownik projektu dr Dorota Włodarczyk, prezentując jego wstępne wyniki, podkreślała, że w efekcie interwencji lekarze zaczęli postrzegać seniorów jako osoby mające większą motywację do postaw prozdrowotnych, a pacjenci wykazywali gotowość do zmian. – Co ciekawe, dzięki dopasowaniu lekarza do potrzeb pacjenta, czas wizyty seniora w gabinecie po interwencji skrócił się z 20 do 15 minut – poinformowała. E-learning przyniósł więcej efektów w zakresie kształtowania aktywnej postawy wobec leczenia i zdrowia zarówno u pacjentów, jak i lekarzy, artykuł natomiast przede wszystkim wzrost samowiedzy lekarzy w zakresie komunikacji z pacjentem senioralnym. Dzięki badaniu powstanie nowoczesne szkolenie e-learningowe dla lekarzy, którego celem będzie wzmocnienie umiejętności promowania aktywnych zachowań wśród seniorów, a jednocześnie podniesienie ogólnej świadomości potrzeb i oczekiwań pacjentów w starszym wieku. W dalszej perspektywie celem projektu będzie podniesienie powszechnej świadomości w zakresie psychospołecznych potrzeb osób starszych korzystających z placówek opieki medycznej oraz kształtowania proaktywnej, sprzyjającej zdrowiu postawy.

Nie tylko rodzinni

Dr Jacek Putz z Zakładu Geriatrii i Gerontologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie podkreśla, że jedna grupa zawodowa, lekarze rodzinni, nie poradzą sobie z zadaniem aktywizacji seniorów na rzecz zdrowia. – Najczęściej zgłaszanymi problemami zdrowotnymi przez seniorów są zwyrodnienia kręgosłupa i problemy ze stawami. I tu potrzebny jest rehabilitant. Upośledzenie widzenia dotyczy 86 proc. seniorów, tymczasem dobre okulary posiada jedynie 58 procent. Problemy ze słuchem ma 60 proc. osób starszych, a z aparatów słuchowych korzysta 3 proc. – wylicza. Dr Katarzyna Broczek, kierownik Kliniki Geriatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przypomina, że starzenie się – choć jest procesem uniwersalnym, to jednak z odmiennym przebiegiem. Według badania PolSenior, 10% osób starszych w Polsce nie bierze żadnych leków, ale tyle samo bierze ich ponad 10. Różnice w stanie zdrowia i kondycji seniorów są duże. Dr Broczek opowiada, że ma dziewięćdziesięcioletnich pacjentów, którzy skarżą się, że w szpitalu lekarze nie zwracają się do nich, tylko do młodszych krewnych, a jeśli już to robią, traktują ich jak dzieci lub niepełnosprawnych umysłowo. Dlatego proces aktywizacji musi być zindywidualizowany. Potrzebna jest całościowa ocena geriatryczna, aby rozpoznawać też zagrożenia i przesunąć akcenty w stronę prewencji.