Prof. Jacek Łuczak laureatem Europejskiej Nagrody Obywatelskiej

Martyna Tomczyk

W 2008 r. Parlament Europejski utworzył „Europejską Nagrodę Obywatelską” w celu uhonorowania osób, jak i grup, stowarzyszeń czy organizacji za wybitne osiągnięcia w życiu społecznym – ich codzienną aktywność dającą konkretny wyraz wartościom wynikającym z Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz za promowanie lepszego, wzajemnego zrozumienia i większej integracji pomiędzy obywatelami państw członkowskich. Wśród tegorocznych laureatów nagrody znalazł się prof. dr hab. n. med. Jacek Łuczak ordynator Hospicjum Pallium w SK Przemienienia Pańskiego UM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.

„Prof. Jacek Łuczak jest ojcem polskiego modelu opieki paliatywnej, który służy obecnie tworzeniu ośrodków domowej i stacjonarnej opieki paliatywnej nie tylko na terenie całej Polski, ale także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej” – z uzasadnienia do nagrody zgłoszonego przez europosła Filipa Kaczmarka.

– Było kilka ważnych momentów, które naprowadziły moje myśli na wdrożenie opieki paliatywnej w naszym kraju – wspomina prof. Łuczak. – We wrześniu 1965 r., po 2 latach oczekiwania na etat asystencki, otrzymałem w I Klinice Chorób Wewnętrznych przy ul. Długiej w Poznaniu salę na oddziale G, nazywaną „umieralnią”. Była to sala, w której leżeli bardzo cierpiący, bliscy śmierci pacjenci z chorobą nowotworową – chorzy spoza marginesu zainteresowania lekarskiego. W tamtych czasach panowało bowiem przekonanie, że nie ma potrzeby, aby tym chorym poświęcać wiele uwagi. Starałem się jednak z nimi rozmawiać, łagodzić ich cierpienia i uśmierzać ból. Moje zachowanie oczywiście nie zyskiwało uznania innych. Drugim znaczącym dla mnie wydarzeniem był rok 1981– zostałem wtedy dziekanem AM w Poznaniu; udzielając wywiadu dla czasopisma studenckiego powiedziałem, na podstawie moich doświadczeń klinicznych, że w naszych szpitalach dzieci w bardzo złych warunkach przychodzą na świat, ale chorzy w jeszcze gorszych umierają i że chciałbym to zmienić. W moich przemyśleniach utwierdziło mnie także spotkanie z Antoniną Mazur, moją pacjentką z rozsianą chorobą nowotworową. Wybrała mnie na powiernika. Miała do mnie zaufanie, opowiadała mi o swoim cierpieniu egzystencjalnym. Zaprzyjaźniłem się z chorą. W naszych spotkaniach bardzo wyraźnie przebijała potrzeba mówienia o umierających chorych i ich leczeniu. Pani Antonina, która wtedy już bardzo cierpiała, powiedziała mi, że warto byłoby, abym zajmował się takimi chorymi. To spowodowało, że zacząłem się nad tym wszystkim bardzo głęboko zastanawiać – wspomina prof. Łuczak.

Początki rozwoju opieki paliatywnej nie były jednak łatwe. W 1987 r. prof. Łuczak powołał nieformalny jeszcze wyjazdowy zespół zwalczania bólu. Wizyty domowe u pacjentów odbywały się zazwyczaj w dni wolne od pracy, od rana do wieczora. Zespół jeździł starym mercedesem kupionym w Szwecji przez prof. Łuczaka, gdzie pracował jako anestezjolog – w bagażniku wozili sprzęt i leki potrzebne chorym, w tym doustną morfinę. Rok później, w strukturach Kliniki Onkologii SK Przemienienia Pańskiego Akademii Medycznej w Poznaniu, powstała i została wpisana do statutu szpitala Poradnia Walki z Bólem wraz z zespołem wyjazdowym, a w 1988 r. prof. Łuczak odbył szkolenie w czołowym mediolańskim ośrodku domowej opieki paliatywnej, kierowanym przez prof. V. Ventafriddę. – Podczas tego pobytu zostałem przyjęty przez Jana Pawła II. Wręczyłem mu materiały z konferencji, zawierające także nasze krótkie opracowanie pierwszych doświadczeń w opiece paliatywnej, krótko opowiedziałem, co już udało nam się dokonać i poprosiłem o wskazówki, co dalej; Papież zasugerował: – „Naciskajcie Kościół” – opowiada prof. Łuczak.

Po tym szkoleniu prof. Łuczaka, Poradnia Walki z Bólem wraz z zespołem wyjazdowym została przekształcona w Zespół Domowej Opieki Paliatywnej poszerzony w 1990 r. o 7-łóżkowy Oddział Opieki Paliatywnej. Na bazie tego oddziału rektor AM, prof. Antoni Pruszewicz powołał pierwszą w Europie Klinikę Anestezjologii, Intensywnej Terapii Onkologicznej i Opieki Paliatywnej. Jej kierownikiem został prof. Łuczak. Wtedy też został wdrożony autorski program szkolenia w zakresie opieki paliatywnej dla studentów Wydziału Lekarskiego oraz Wydziału Pielęgniarstwa.

Pierwsze lata tworzenia opieki paliatywnej stanowiły przygotowanie do działań w Krajowej Radzie Opieki Paliatywnej i Hospicyjnej przy Ministerstwie Zdrowia (od 1993 r. prof. Łuczak kierował Radą przez wszystkie kadencje), opracowania z całym zespołem ekspertów standardów świadczeń w dziedzinie medycyny paliatywnej, Programu rozwoju opieki paliatywnej i hospicyjnej (1998) oraz specjalizacji dla lekarzy w medycynie paliatywnej (1999) i pielęgniarek w opiece paliatywnej (1999). W dalszym, ogólnopolskim rozwoju tej opieki ważny udział miało wyodrębnienie z Katedry Onkologii Katedry i Kliniki Medycyny Paliatywnej (2002) jako samodzielnej jednostki działającej w oparciu o Hospicjum Pallium i stanowiącej bazę do szkolenia podyplomowego, w tym specjalistycznego. Działalność szkoleniowa i wspomagająca dla innych krajów łączy się z powołaniem w Genewie, z siedzibą w Poznaniu, Stowarzyszenia Rozwijania Opieki Paliatywnej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w 1998 r. Profesor mu przewodniczy i tworzy na bazie Hospicjum Pallium Ośrodek Szkoleniowy po uzyskaniu środków z Open Society Institute w Nowym Jorku.

– Tak naprawdę – Europejska Nagroda Obywatelska powinna być przyznana wielu osobom, które współtworzyły ze mną opiekę paliatywną w naszym kraju i które na co dzień pracują ze mną w Hospicjum. Ja jestem tylko ich skromnym reprezentantem – zaznacza prof. Łuczak.