Stan po spożyciu widelca

Konrad Pszczołowski

Święta wielkanocne – pod względem obfitości jedzenia i picia – wykazują zdecydowaną wyższość nad świętami Bożego Narodzenia. Trwające od rana do wieczora śniadania wielkanocne, obfitujące w szynki, kiełbasy, boczki, a zwłaszcza jaja i majonezy, to krótko mówiąc, bomba cholesterolowa.

Kazimierz Wroczyński (ur. w 1883 r.), autor wspomnień "Z moją młodością przez Warszawę", tak opisywał święta wielkanocne swojego dzieciństwa:

Repertuar solidnego święconego składał się z trzech działów: mięsiw, ciast i spirytualii. Więc – najokazalsza kilkunastokilowa szynka, spore, na pryncypalnym miejscu, z jajkiem w zębach, a chrzanem w tyłku pieczone prosię, dalej sztufada, rolada, cielęcina, jak najdłuższy schab, indyk, (...) i z pół tuzina gatunków kiełbas-pytonów, uwitych zwojami w kształt wieży Babel. Wszystko to suto naszpikowane gałązkami bukszpanu.

Nie mniej okazale prezentował się dział ciast, w którym rej wiodły czeredy okazałych lukrowanych bab z królującym nad nimi Araratem sękacza, zwanego wówczas "bankuchem", radowały zaś oczy bajecznie kolorowe mazurki, osypane rodzynkami i migdałami, placki jak place, serniki, makowce, przekładane różnorodnymi masami strucle i kruche ciasto wszelkiego autoramentu.

Treść ostatniego działu, spirytualii, wytwarzały, oprócz mnogich baterii nalewek alembikowych domu – destylarnie i browary, bo monopolu wówczas jeszcze nie było. (...)

Ową swoistą współmierność ducha z brzuchem, kultu z grzechem obżarstwa, a jeszcze bardziej z naiwną bigoterią, uplastycznia dwuwiersz, który nieraz jako dziecko słyszałem z ust biesiadników przy święconym:

Nakrajemy szyneczki, umaczamy w chrzanie

Jakżeś dobrze uczynił, żeś zmartwychwstał, Panie!

(...) Niewiasty dusiły się w gorsetach, panom odskakiwały guziki od tużurków, lecz przymus tradycji był tyrańsko nieubłagany. Za to przez resztę poświątecznego tygodnia apteki wykazywały najwyższą w roku konsumpcję oleju rycynowego, wody Franciszka Józefa i rumbarbarum "na winie."

W tamtych czasach objedzeni obywatele radzili sobie sami. W Warszawie np. lekarzy było jak na lekarstwo, a konna karetka pogotowia jeździła tylko do wypadków. Z biegiem czasu przybyło lekarzy, rozrosła się służba zdrowia. Sto lat później przejedzeni i przepici powszechnie już korzystali z usług pomocy doraźnej.

Miałem okazję obserwować świąteczne wyczyny rodaków jako student-sanitariusz, a potem lekarz etatowy pogotowia ratunkowego. Mój rekord dyżurowy w drugi dzień świąt wielkanocnych A.D. 1980 r. wynosił 130 osób przyjętych w ciągu 24 godzin. Zawdzięczam go niezwykle sprawnej organizacji pracy. Współdyżurująca pielęgniarka miała przygotowane strzykawki z PAP-em (pyralgina, atropina, papaweryna, dla starszych – wariant bez atropiny), leżące pod ręką, jak naboje w taśmie karabinu maszynowego. Wchodziła pacjentka, na ogół spełniająca większość warunków reguły iluś tam "C" (tj. ciemnowłosa, czterdziestoletnia, ciężka, w ciasnej sukni, cierpiąca), trzymająca się za prawe podżebrze, słowem – klasyczna kolka wątrobowa. Wywiady, co jadła, można sobie było darować; wiadomo, co naród jada na Wielkanoc. Kontrola objawu Chełmońskiego – jeden krótki krzyk. Zastrzyk w pośladek – drugi krótki krzyk. Proszę chorą do "przejściówki", na poleżenie. Jak przejdzie – do domu, jutro dieta, potem do rejonu na kontrolę. Kto następny? Wchodziła kolejna pani, niemal identyczna. I tylko co pewien czas zdarzała się pacjentka młodsza, żywo różowa na twarzy. "Wygląda pani jak różyczka" – mówiłem. "To komplement?" – pytała. "Nie, to rozpoznanie". Panowała wtedy w Warszawie epidemia różyczki. Należało tylko dopytać, czy pacjentka nie jest w ciąży. I tak to szło, "sztrasendiagnozy" w świątecznym natchnieniu.

Pacjenci też zresztą bywali nieźle zorganizowani. Pewna pani, która miała kamicę pęcherzykową, uwielbiała dobrze zjeść. Co jakiś czas robiła sobie tłusty bigosik. Ale nie chciała ani cierpieć, ani fatygować się po jego spożyciu do lekarza. Na podstawie wielu podobnych doświadczeń wyliczyła sobie, że jak zadzwoni do pogotowia z wezwaniem: atak bólów brzucha, to karetka przyjeżdża po dwóch godzinach. Bóle chwytają zaś około pół godziny po zjedzeniu bigosu. Najpierw więc dzwoniła z wezwaniem, po godzinie rzucała się na bigos, potem wietrzyła mieszkanie, a kiedy zaczynał się już atak, przybywał lekarz i dawał zastrzyk. Kiedyś jednak zespół wyjazdowy przyjechał w niecałe pół godziny, bo nie było pilniejszych wezwań. Gdy koledzy weszli, poczuli zapach odgrzewanego bigosiku i zamiast ataku – zobaczyli przygotowaną zastawę. Interwencja lekarza była nietypowa: garnek z bigosem wylądował za oknem.

Zdarzało się też obserwować wyjątkowo oryginalne nawyki żywieniowe niektórych pacjentów. Kiedyś, w okolicy świąt wielkanocnych, miałem wezwanie do mężczyzny, który chcąc nastraszyć swą konkubinę – połknął na jej oczach widelec – zresztą ząbkami do przodu, toteż ten zaparł mu się na wpuście albo w jakimś uchyłku przełyku. Siedział dusząc się i dławiąc, trochę siny, z wybałuszonymi oczyma. W sumie jednak – przytomny i z kontaktem. Oświadczyłem: "Jako lekarz stwierdzam, że dalsze pozostawanie w panu tego widelca może panu zaszkodzić. Trzeba go wydobyć, jedziemy do szpitala". "NIE POJADE" – wychrypiał. Myślał, że zacznę go błagać (konkubina już padła na kolana). Zachowałem stoicki spokój. Nie – to nie. "Jest pan dorosłym obywatelem tego kraju, odpowiedzialnym za swoje życie i zdrowie. Proszę o dowód osobisty, na karcie piszę: UPRZEDZONY O KONSEKWENCJACH DO UTRATY ŻYCIA WŁĄCZNIE, NIE WYRAŻAM ZGODY NA PROPONOWANE MI LECZENIE. Pana podpis, numer dowodu. Do widzenia, ja jestem w porządku". "I CO BĘDZIE?" "To pana sprawa. Może pan konsumować całą zastawę, z łyżką wazową włącznie – smacznego" – "TO JA JUŻ POJADĘ" – oświadczył pacjent. Zawieźliśmy go do szpitala. Na skierowaniu napisałem rozpoznanie: Stan po spożyciu widelca.

Abstrahując od przypadków widelcofagii, martwi mnie, że nawyki żywieniowe rodaków nadal są fatalne. Wciąż jedzą dużo, tłusto, słodko, lubią smażone i pieczone. Choroba szalonych krów zapoczątkowała zmiany, ale niekoniecznie w pożądanych kierunkach. Ryzyko zachorowania na chorobę Creutzfeldta i Jakoba jest wciąż niewyobrażalnie mniejsze od ryzyka miażdżycy naczyń. Dobrze, gdy amatorzy mięsa przestawiają się z wołowiny na drób i ryby, gorzej – jeśli rekompensują to tłustym schabem i boczkiem.

Jak ratować bliźnich w przypadku świątecznego przeżarcia i przepicia, nie angażując pogotowia? Nie ma już w aptekach oleju rycynowego, wody Franciszka Józefa ani "rumbarbarum na winie". Ale są – gorzka herbata, napar z rumianku, Herbogastrin, Alka-Prim lub Alka-Seltzer, środki rozkurczowe (No-Spa). Dostępna jest dieta lekkostrawna; szczególnie gotowana marchew oraz pieczone jabłka. Należy dużo się ruszać, a także odstawić papierosy.

Warto też wziąć sobie do serca receptę na długowieczność, którą przekazał mi nestor Warszawskiej OIL dr Józef Hornowski. Mimo osiemdziesięciu kilku lat jest bardzo sprawny intelektualnie, przychodzi na wszystkie posiedzenia prezydium i rady, pisze (na komputerze) szczegółowe sprawozdania. Receptę tę wymyślił i stosował już prof. Jerzy Bazyli Dekański, zmarły w lutym ubiegłego roku w wieku 103 lat. Brzmi: dużo pracować, mało jeść – i niczym się nie przejmować.

A z okazji świąt wielkanocnych życzę Państwu jak najgoręcej wielu spokojnych lat w zdrowiu i szczęściu!