Rak piersi

Zagrożenie populacji polskiej

Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk, Maria Zwierko

W Polsce nowotwory złośliwe są pierwszą przyczyną zgonu kobiet w wieku poniżej 65 lat. Wśród tych nowotworów pierwsze miejsce zajmuje rak piersi. Epidemiologia bada populacyjny charakter tego zjawiska.

Analiza liczb zachorowań i zgonów, a także współczynników zachorowalności i umieralności, pozwala na matematyczne określenie skali zagrożenia populacji kobiet nowotworami złośliwymi piersi. Ponadto analiza dynamiki tych zmian w czasie i przestrzeni pozwala na wyodrębnienie populacji o mniejszym i większym ryzyku zachorowania i zgonu na nowotwory złośliwe piersi, co stanowi punkt wyjścia badań nad czynnikami ryzyka.
Podstawową metodą tych badań jest określenie w czasie korelacji pomiędzy zmianami w występowaniu danej choroby w populacji a czynnikami związanymi z oddziaływaniem środowiska zewnętrznego, predyspozycjami genetycznymi i pewną wypadkową tych czynników, jaką stanowi styl życia. Pozwala to na lepsze poznanie mechanizmu powstania nowotworów złośliwych piersi.
Ma to duże znaczenie praktyczne, gdyż stanowi podstawę do określenia zasad zapobiegania i wczesnego wykrywania tego nowotworu.

Nowotwory złośliwe piersi na świecie

W krajach wysoko rozwiniętych zachorowalność na nowotwory złośliwe piersi się zwiększa. Podobnie wzrasta liczba zgonów z powodu nowotworów piersi, mimo postępu w leczeniu. W USA od kilku lat obserwuje się jednak zmniejszenie ryzyka zgonu na nowotwory złośliwe piersi u kobiet rasy białej.
Jedna na dwanaście kobiet w krajach rozwiniętych może się spodziewać zachorowania na raka piersi, a jedna z dwudziestu umrze z tego powodu.
W Europie i USA zachorowuje rocznie na nowotwory złośliwe piersi 6-7% kobiet. Ze wszystkich kobiet chorych na nowotwory złośliwe, co czwarta umiera na raka piersi.
Zróżnicowanie poziomu zachorowalności, jak i umieralności z powodu raka piersi jest duże. Rozpiętość między najwyższymi i najniższymi wartościami standaryzowanych współczynników zachorowalności na 100 000 jest znaczna.
Wartości współczynnika zachorowalności w latach 1983-1987 wahały się od 94,2 (USA) do 3,4 (Gambia). Wartości współczynnika umieralności w latach 1983-1987 wahały się od 29,3 (Wielka Brytania) do 4,7 (Chiny) (ryc. 1, 2).

Ryc. 1. Zachorowalność na nowotwory złośliwe piersi u kobiet. Świat, 1983-1987

Ryc. 2. Zgony na nowotwory złośliwe piersi u kobiet. Świat, 1983-1987

Nowotwory złośliwe piersi w Polsce

Od ponad 100 lat obserwuje się w Polsce wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi, w ostatnich latach przybrał on na sile, chociaż w latach osiemdziesiątych Polska należała jeszcze do krajów niskiego ryzyka w Europie.
Wzrost zachorowalności dotyczył szczególnie nowotworów piersi u kobiet w wieku pomenopauzalnym i związany był ze zmianą stylu życia kobiet polskich. Szczególnie ważne okazały się te elementy stylu życia, które w sposób pośredni lub bezpośredni wpływały na metabolizm hormonalny.
Te zmiany stylu życia znajdują swoje odzwierciedlenie w różnicach zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe pomiędzy populacjami miejskimi a wiejskimi.
Jest to spowodowane częściowo pojawieniem się większej liczby czynników rakotwórczych (związanych np. z uprzemysłowieniem i urbanizacją), a także z przedłużeniem średniej długości życia.
Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi na świecie.
Corocznie rejestruje się w Polsce blisko 10 000 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe piersi i liczba ta stale rośnie (9681 w 1996 r.), podobnie jak liczba zgonów (4738 w 1996 r.).

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce; na chorobę tę zapada w Polsce jedna na 12 kobiet. Udział nowotworów złośliwych piersi w ogólnej liczbie nowotworów złośliwych u kobiet stale rośnie; w 1963 r. stanowiły one odpowiednio 12,7%, natomiast w 1996 r. 19% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet. Podobnie wzrasta liczba zgonów z powodu tych nowotworów, z 9,0% w 1963 r. do 14,1% w 1996 r. Nie ma niestety żadnych wątpliwości, że w najbliższej perspektywie choroby nowotworowe piersi nadal pozostaną ważnym problemem zdrowotnym w populacji kobiet w Polsce.

Dane z lat 1963-1996 dotyczące zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe piersi w Polsce wskazują, że wzrost zachorowalności jest szybszy niż umieralności. W 1963 r. zachorowalność wynosiła 14,6, a w 1996 r. 35,9 na 100 000 kobiet. Umieralność natomiast wynosiła w 1963 r. 9,3, a w 1996 r. 16,1 na 100 000 kobiet. Bardziej szczegółowe dane o liczbie zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe piersi w Polsce w latach 1963-1995, udział procentowy oraz współczynniki surowe i standaryzowane zachorowalności i umieralności, przedstawiono w tab. 1, 2.

Częstość zachorowań na nowotwory złośliwe piersi gwałtownie wzrasta po 35. roku życia, a bardzo wysokie współczynniki zachorowań utrzymują się do późnego wieku. W ogólnej liczbie zachorowań na raka piersi prawie 30% dotyczyło kobiet w wieku przedmenopauzalnym, natomiast pozostałe 70% kobiet w wieku pomenopauzalnym (ryc. 4).

Wskaźniki śmiertelności (iloraz zgonów do zachorowań) na nowotwory złośliwe piersi wykazują tendencję do obniżania się, co mogłoby świadczyć o poprawie metod wykrywania, rozpoznawania i leczenia tych nowotworów (tab. 3).

Geografia umieralności na nowotwory złośliwe piersi wykazuje duże zróżnicowanie. Jak wykazał zespół prof. W. Zatońskiego, wzrost współczynników umieralności następuje w miarę przesuwania się ze wschodu na zachód Polski. Szczególnie wysokie ryzyko zgonu stwierdzono na Górnym Śląsku, w Wielkopolsce, Warszawie i na Kaszubach.
Przeżycia 5-letnie obrazują szanse wyleczenia z nowotworu w danej populacji. Są one w dużej mierze uzależnione od stopnia zaawansowania nowotworu w momencie rozpoczęcia leczenia. Odsetek 5-letnich przeżyć względnych chorych na nowotwory złośliwe zmienia się w czasie, wraz z postępem metod wczesnego wykrywania i leczenia.
Wśród nowotworów najczęściej występujących u kobiet, nowotwory złośliwe piersi należą do nowotworów dobrze rokujących.
Odsetki 5-letnich, a szczególnie 10-letnich względnych przeżyć chorych na raka piersi nie ulegają zwiększaniu, z wyjątkiem USA, gdzie od początku lat 80. nastąpiła poprawa, ale tylko u kobiet w młodszych grupach wieku, poniżej 45. roku życia.

Ryc. 5. Względne przeżycia kobiet chorych na nowotwory złośliwe piersi.

Na ryc. 6-7 przedstawiono odsetki 5-letnich względnych przeżyć kobiet, chorych na nowotwory złośliwe piersi w Warszawie. Odsetek 5-letnich przeżyć względnych kobiet chorych na raka piersi, w Warszawie, w latach 1963-1988, wzrósł z 49,3% do 65,5%.

Ryc. 6. Porównanie 5-letnich przeżyć względnych kobiet chorych na nowotwory złośliwe piersi. Warszawa

Analiza 5-letnich przeżyć kobiet chorych na raka piersi w trzech grupach wiekowych: 0-49, 50-64 i powyżej 65 lat wykazała, że w dwóch ostatnich grupach nastąpiła największa poprawa odsetka przeżyć.

Ryc. 7. Porównanie 5-letnich przeżyć względnych kobiet chorych na nowotwory złośliwe piersi wg grup wieku. Warszawa

Podsumowanie

Ryzyko zachorowania na raka piersi u kobiet w Polsce można określić jako średnie w porównaniu z innymi krajami; co 16 Polka zachoruje w ciągu swego życia na ten nowotwór.
Tempo wzrostu zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w Polsce jest wysokie, a niemal równoległy przebieg krzywych zachorowalności i umieralności świadczy o małej poprawie wyleczalności chorych na raka tego narządu, co potwierdzają niższe niż w innych krajach odsetki 5-letnich przeżyć.
Sytuacja ta wskazuje na konieczność pilnego wprowadzenia w Polsce mammograficznych badań przesiewowych na szeroką skalę.