Niezdolność do pracy a niepełnosprawność

Magdalena Sobiak

Jeśli z przyczyn zdrowotnych nie możemy wykonywać pracy, mówimy wtedy o niezdolności do pracy. Natomiast niepełnosprawność to długotrwały stan występowania pewnych ograniczeń w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka.

Niezdolność do pracy to pojęcie ustawowe, określone w ustawie o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych. W świetle tej ustawy, osobą niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik oraz członek komisji lekarskiej ZUS. Lekarz orzecznik ocenia stopień niezdolności do pracy. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania, co do odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się: stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji; możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Na tej podstawie lekarz orzecznik kwalifikuje osobę jako: całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzystencji, całkowicie niezdolną do pracy, częściowo niezdolną do pracy.

Za całkowicie niezdolną do pracy uznawana jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Osoba częściowo niezdolna do pracy to osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Natomiast niezdolność do samodzielnej egzystencji orzekana jest, jeżeli stopień naruszenia sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Lekarz orzecznik w formie orzeczenia dokonuje oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustala:
datę powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, niezdolność do samodzielnej egzystencji, celowość przekwalifikowania zawodowego.

Prawomocne orzeczenie lekarza orzecznika stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Można określić niezdolność na czas dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego, brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, w przypadku stwierdzenia dalszej niezdolności do pracy orzeka się ją na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Natomiast definicja niepełnosprawności zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych brzmi następująco: „Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej”. I tak, w zależności od stopnia naruszenia sprawności organizmu oraz jej wpływu na zdolność do pracy oraz ewentualny obowiązek sprawowania opieki lub pomocy innych osób, można być zakwalifikowanym do jednego z 3 stopni niepełnosprawności. Do znacznego stopnia niepełnosprawności kwalifikowane są osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zostaną zaliczone osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagające czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Z kolei lekki stopień niepełnosprawności orzekany jest w stosunku do osób z naruszoną sprawnością organizmu,
powodującą w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się rekompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (jako pierwsza instancja) oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (jako druga instancja).
Reasumując, tytułowe pojęcia są od siebie w istotny sposób odmienne. Różnią się podziałem na stopnie, mają inne uregulowania prawne, a przede wszystkim nie wywołują takich samych skutków prawnych. Lekarze orzecznictwa lekarskiego ZUS orzekają do celów ustalania uprawnień do świadczeń pieniężnych, jak również do celów przyznawania świadczeń rzeczowych, a nie oceniają stopnia niepełnosprawności.