SZ nr 85–92/2017z 16 listopada 2017 r.
Straciliśmy te dwa lata
Małgorzata Solecka
Z dr. Maciejem Pirógiem, doradcą zarządu Konfederacji Lewiatan, prezesem Polskiej Unii Szpitali Specjalistycznych rozmawia Małgorzata Solecka
Małgorzata Solecka: Mamy półmetek kadencji rządu Prawa i Sprawiedliwości. Najkrótsze podsumowanie dokonań na polu ochrony zdrowia to...
Maciej Piróg: ...stracony czas. Niestety. Niestety, bo ochrona zdrowia po ośmiu latach rządów Platformy Obywatelskiej naprawdę potrzebowała i potrzebuje pozytywnej zmiany.
M.S.: Analizując to, co działo się na przełomie 2015 i 2016 roku trudno oprzeć się wrażeniu, że szansa na taką zmianę była. Gdy kilka tygodni po objęciu urzędu Konstanty Radziwiłł na Kongresie Zdrowia Publicznego przedstawiał pierwszy zarys tego, co będzie chciał realizować, wyraźny opór ekspertów budziła tylko zapowiedź likwidacji NFZ. Co się stało przez te dwa lata?
M.P.: Zarówno początki urzędowania Konstantego Radziwiłła, jak i osoba samego ministra, a także zespół współpracowników, jaki skompletował, budziły rzeczywiście duże nadzieje. A na pewno – więcej nadziei niż obaw. Przede wszystkim, co w ochronie zdrowia nie jest normą, i nie było normą zwłaszcza w drugiej kadencji rządów PO-PSL, na prawdziwy dialog. Kto, jak nie Konstanty Radziwiłł, wieloletni działacz samorządu lekarskiego, prezes Naczelnej Rady Lekarskiej, który sam walczył o wysokie standardy dialogu społecznego w ochronie zdrowia, miałby ten dialog z największym szacunkiem prowadzić? Wszyscy partnerzy społeczni liczyli właśnie na to nowe otwarcie. I pierwsze miesiące nie rozczarowywały. Minister powołał kilka zespołów, które miały się zająć kluczowymi dla systemu kwestiami. Miałem zaszczyt brać udział w pracach najważniejszego – tak był przynajmniej anonsowany – z nich. W zespole ds. zmian systemowych minister zgromadził ekspertów, również z doświadczeniem ministerialnym, sam stanął na jego czele.
M.S.: I?
M.P.: I najpierw nas słuchał, a potem przestał. A gdy się okazało, że eksperci nie podpiszą się pod wizją reform, jakie równolegle przygotował, podziękował nam i rozwiązał zespół. Jednym z punktów, co do których nie zgadzaliśmy się z ministrem fundamentalnie, była kwestia likwidacji NFZ. Eksperci byli zgodni, że w żadnym wypadku nie można dopuścić do likwidacji składki na ubezpieczenie zdrowotne, jako odrębnego strumienia finansowania systemu ochrony zdrowia, bo odrębny strumień pieniędzy chroni go przed zakusami polityków, gdy w budżecie państwa zaczyna brakować pieniędzy lub pojawiają się nowe priorytety. Minister był jednak zdeterminowany, by zrealizować program partii. Ogłosił koncepcję Narodowej Służby Zdrowia, której fundamentalnym założeniem była likwidacja Funduszu i cały rok poświęcił na uzasadnianie, dlaczego NFZ jest zły i musi zniknąć. Kilkanaście miesięcy straconych na polemiki i kolejne projekty ustawy o Narodowej Służbie Zdrowia, i wreszcie wielkie fiasko tych wysiłków, gdy Jarosław Kaczyński w lipcu tego roku ogłosił, że likwidacja NFZ nie jest wcale priorytetem, nie dokona się w tej kadencji, a być może – wcale. Ministerstwo Zdrowia nie ma nieograniczonych zasobów ludzkich. Te kilkanaście miesięcy powinny być wykorzystane zupełnie inaczej.
M.S.: Resort zdrowia coś przegapił? Nie zauważono narastającej frustracji, rosnących problemów?
M.P.: Gdy słyszę, że minister nie rozumie, dlaczego właśnie teraz rozpoczął się protest pracowników medycznych, przede wszystkim rezydentów, naprawdę się dziwię. Już blisko półtora roku temu młodzi lekarze sygnalizowali swoje niezadowolenie, organizując dwie duże manifestacje w Warszawie. Od wiosny 2016 roku jednym z głównych motywów przewodnich podczas spotkań partnerów społecznych z przedstawicielami Ministerstwa Zdrowia i rządu była kwestia wynagrodzeń, a negatywny stosunek większości związków zawodowych do rządowej ustawy o wynagrodzeniach minimalnych również nie był tajemnicą. Partnerzy społeczni bardzo szybko postawili sprawę jasno – na ochronę zdrowia muszą się znaleźć znacząco większe pieniądze. 6,8 proc. PKB, i to w ciągu najbliższych lat, nie w dalekiej przyszłości. Strategię ministra, czyli dochodzenie do 6 proc. PKB przez osiem lat i związkowcy, i pracodawcy ocenili negatywnie. A upieranie się przez ministra, że decyzja rządu o przyjęciu jego „mapy drogowej” jest przełomem i ma wymiar wręcz historyczny, tylko rozdrażniała partnerów społecznych.
M.S.: Dlaczego? Przecież rzeczywiście takiej decyzji nie podjął żaden inny rząd…
M.P.: ...dlatego że tempo zwiększania nakładów na zdrowie o 0,2 PKB nie rozwiązuje żadnych problemów systemu ochrony zdrowia. Minister obiecuje, że dodatkowe pieniądze z budżetu zostaną wykorzystane na zakup deficytowych świadczeń zdrowotnych. To piękna deklaracja. Ale zmniejszenie kolejek do operacji zaćmy czy endoprotez, poprawa dostępności do leczenia nie zależą tylko od tego, czy NFZ będzie stać na większe zakupy. Zależą przede wszystkim od tego, czy w publicznym systemie będzie miał kto te świadczenia wykonać. Powolny wzrost finansowania nie rozwiąże największego problemu systemu, czyli kryzysu kadrowego. Obawiam się, że wręcz go pogłębi, bo wśród obecnych pracowników medycznych będzie narastać frustracja, co nie będzie zachęcać młodych do wyboru tej ścieżki zawodowej. Ochrona zdrowia potrzebuje znacząco większych pieniędzy. Już, w tej chwili. Strona rządowa mówi, że nie można rozsadzić budżetu – choć bez problemu realizowane są inne, kosztujące dziesiątki miliardów złotych, programy. Ale te znacząco większe pieniądze na zdrowie nie powinny pochodzić wprost z budżetu. Zabrakło w ostatnich dwóch latach rozmowy o restrukturyzacji składki na ubezpieczenie zdrowotne. O tym, że niektóre grupy społeczne powinny odprowadzać większą składkę – na przykład rolnicy. O tym, że jakąś składką powinny być objęte umowy o dzieło. Że być może nadszedł czas, by na przykład część składki rentowej, jaką odprowadzają pracodawcy, trafiała do NFZ, bo pieniądze wydane na zdrowie to inwestycja, a pieniądze wydawane na wypłatę rent – wyłącznie koszt systemu.
M.S.: Ministerstwo nie słyszało? Nie słuchało?
M.P.: Dialog społeczny w ostatnich dwóch latach polega na tym, że minister uważnie słucha, po czym powtarza swoje argumenty i zamyka dyskusję. To również budzi frustrację, bo spotkania, rozmowy, tracą sens. Zwłaszcza gdy się widzi, że rząd w sprawach ochrony zdrowia decyzje rodzące skutki finansowe podejmuje wtedy gdy stoi pod ścianą. Gdyby nie blisko ćwierć miliarda podpisów pod obywatelskim projektem o wynagrodzeniach w ochronie zdrowia, niewykluczone że do tej pory trwałby pat między ministerstwami Zdrowia i Finansów, które przez rok nie mogły uzgodnić stanowiska w sprawie rządowego projektu. Gdyby 2 października rezydenci nie rozpoczęli protestu głodowego, domagając się większych nakładów na zdrowie, prace na ustawą „6 proc. PKB na zdrowie w 2025 roku”, którą szczyci się Konstanty Radziwiłł, zapewne tkwiłyby w martwym punkcie. Już kilka miesięcy temu z resortu zdrowia dochodziły sygnały, że „mamy projekt”, ale nikt go nie widział. Powód? Niekończące się uwagi resortu finansów.
M.S.: Projekt tydzień po akceptacji przez rząd został opublikowany na stronie sejmu.
M.P.: Oczywiście nie było żadnych konsultacji publicznych. Nawet nie mogliśmy go przeczytać na stronach RCL. W sumie nie ma się co dziwić, bo lektura tego dokumentu zdumiewa. Uzasadnienie projektu jest w stu procentach prawdziwe. Czytamy w nim np., że system w tej chwili jest niedofinansowany na minimum 30 miliardów złotych rocznie. I że koszty będą rosnąć, choćby ze względu na zmiany demograficzne. Natomiast sam projekt ustawy jest z tym uzasadnieniem niespójny. Powiem więcej – to uzasadnienie, przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia – mogłoby z powodzeniem być dołączone do projektu obywatelskiego zakładającego wzrost nakładów na zdrowie do 6,8 proc. PKB w ciągu trzech lat.
M.S.: Ten skokowy wzrost nakładów jest podstawowym postulatem protestujących medyków.
M.P.: Myślę, że podstawowym postulatem, jaki bardzo wyraźnie artykułowało od 2 października Porozumienie Rezydentów OZZL to normalność w ochronie zdrowia. I wszyscy, którzy przez ostatnich 27 lat uczestniczyli w reformowaniu systemu, powinni mocno uderzyć się w związku z tym w pierś. Bo ta „normalność” gdzieś po drodze się nam zagubiła. Pogodziliśmy się z bylejakością, z tym, że „tak widocznie musi być”, z niekończącymi się kolejkami do lekarzy w publicznym systemie i z tym, że pacjenci radzą sobie z nimi, płacąc za badania i porady specjalistów prywatnie. Z tym, że brakuje lekarzy i w związku z tym niektórzy pracują po 400 godzin miesięcznie i z tym, że na oddziałach szpitalnych dyżuruje jedna pielęgniarka zamiast czterech. Ci młodzi lekarze z tym się nie godzą.
M.S.: I mówią, że „stawiają na jakość”. Będą wypowiadać klauzulę opt-out. To dobry pomysł na protest?
M.P.: Jeśli środowisko lekarskie wykaże się solidarnością, może to być na pewno protest bardzo skuteczny i zdecydowanie bardziej przemawiający do wyobraźni rządzących niż protest głodowy. Wydaje się, że wśród rezydentów determinacja do ograniczenia pracy do 48 godzin tygodniowo jest bardzo duża. Niewiadomą pozostaje, jak na apel Naczelnej Rady Lekarskiej zareagują starsi lekarze – specjaliści. Jeśli choćby część z nich przyłączy się do akcji, która ma objąć również tych, którzy pracują na kontraktach… będą ogromne problemy.
M.S.: W których obszarach?
M.P.: Najpierw odczują je Szpitalne Oddziały Ratunkowe i „wieczorynka” – tam, gdzie już w tej chwili najtrudniej jest znaleźć chętnych do dyżurowania. Ale również w publicznych poradniach specjalistycznych, bo priorytetem dla dyrektorów będzie wypełnienie grafiku dyżurów na oddziałach szpitalnych. Na pewno szpitale, w których jest dużo rezydentów, odczują ten swoisty „strajk włoski” szybciej i bardziej boleśnie. Nie ma co ukrywać: protest poczują również pacjenci.
M.S.: Rezydenci mówili wprost: będzie trudniej dostać się do lekarza, ale tych pacjentów, których przyjmiemy, będziemy leczyć z najwyższą starannością, zgodnie z hasłem: „stawiamy na jakość”.
M.P.: Wielu pacjentów może mieć żal, że odbijają się od rejestracji, że nie sposób dostać się do lekarza. Bardzo ważna będzie sfera komunikacji, żeby opinii publicznej tłumaczyć, dlaczego tak się dzieje. I że za te pieniądze nie da się leczyć wszystkich, w dodatku dobrze i natychmiast. Jeśli ktoś mówi, że można, oszukuje.
M.S.: Może łagodniej: blefuje.
M.P.: Niech będzie, blefuje. Rezydenci powiedzieli: „sprawdzam”.
M.S.: Młodzi lekarze ogłosili zakończenie protestu głodowego czy też może raczej zmianę formy protestu, tuż przed uroczystym posiedzeniem Rady Dialogu Społecznego z udziałem prezydenta Andrzeja Dudy. Z tym posiedzeniem wiele osób wiązało spore nadzieje…
M.P.: Byłem wśród nich. Wiedzieliśmy, że będzie osobny punkt poświęcony problemom ochrony zdrowia. Liczyliśmy, że prezydent po wysłuchaniu głosów różnych organizacji, związków zawodowych, pracodawców, wyjdzie z jakąś inicjatywą.
M.S.: Okrągłego stołu?
M.P.: Nie. Chodziło bardziej o to, by Andrzej Duda dał wyraz, że rozumie i podziela niepokój w sprawach związanych z ochroną zdrowia. By, być może, wyraził gotowość włączenia się do poszukiwań drogi, by w końcu system wyszedł na prostą. Nie były to oczekiwania bezpodstawne. W mediach od jakiegoś czasu pojawiały się wypowiedzi prof. Piotra Czauderny, najważniejszego doradcy prezydenta od spraw zdrowia, w których proponował m.in. wzrost składki na ubezpieczenie zdrowotne. Nic takiego jednak nie nastąpiło. Prezydent w stu procentach poparł rząd, ministra Konstantego Radziwiłła. Powiedział, że zmiany w systemie ochrony zdrowia to zadanie wykraczające poza jedną kadencję, że kierunek jest słuszny.
M.S.: I w dodatku nakrzyczał na tych, którzy przeszkadzają dobrej zmianie.
M.P.: Nie tylko to, co mówił Andrzej Duda, ale styl i dobór argumentów… Mówiąc wprost, rodem z tabloidów.
M.S.: Może prezydent nie wie, jak naprawdę wygląda sytuacja w ochronie zdrowia?
M.P.: Jest to więcej niż prawdopodobne. Najważniejsi doradcy Andrzeja Dudy, nie ci od spraw ochrony zdrowia czy kwestii społecznych, musieli mu wytłumaczyć, że ochrona zdrowia to obszar, w którym bardzo trudno o sukces. A ponieważ to rząd, a nie prezydent, ponosi pełną odpowiedzialność, lepiej się w to nie mieszać. Niech rząd realizuje reformy, prezydent nie musi ingerować. Myślę, że tak właśnie było.
M.S.: To tylko domysły?
M.P.: Byłem społecznym doradcą ds. zdrowia prezydenta Bronisława Komorowskiego. Jestem wręcz przekonany, że zadziałał właśnie taki mechanizm.