Służba Zdrowia - strona główna
SZ nr 75–76/2002
z 26 września 2002 r.

Stuknij na okładkę, aby przejść do spisu treści tego wydania


>>> Wyszukiwarka leków refundowanych


Medyczne bazy danych (cz.1)

Paweł Kawalec

Średnio co tydzień na całym świecie ukazuje się około 7000 nowych doniesień naukowych dotyczących medycyny oraz nauk pokrewnych. Szybki rozwój zasobów informacji, nieustanny postęp wiedzy skłaniają lekarzy do ciągłego doskonalenia i aktualizowania kwalifikacji zawodowych; jest to szczególnie istotne w warunkach globalizacji oraz postępującej integracji rynków pracy.

Abstrakcyjne wzorki
Fot. Thinkstock

Jednym z głównych zadań dynamicznie rozwijającej się informatyki jest gromadzenie, systematyzowanie i sprawne wyszukiwanie żądanych informacji zgromadzonych w internetowych bazach danych: medycznych czy farmaceutycznych. Dziś każdy klinicysta czy naukowiec może niemal na bieżąco śledzić rozwój wybranej dziedziny medycyny, pod warunkiem że zdobędzie umiejętność obsługi odpowiednich baz danych.

Dostęp do większości internetowych baz danych wymaga autoryzacji, a korzystanie z nich – odpowiedniej opłaty. Najczęściej można ją uiścić za pośrednictwem Internetu przy użyciu karty kredytowej. Największe medyczne bazy danych dostarczają jedynie streszczeń szukanych doniesień oraz ich dokładnych danych bibliograficznych; odpowiedni link umieszczony na stronie abstraktu umożliwia przełączenie do strony internetowej providera, dostarczającego pełny tekst doniesienia. Artykuły najczęściej przesyłane są faxem pod żądany numer, natomiast opłata za kilkustronicową pracę wynosi niekiedy nawet kilkanaście dolarów.

Przydatne źródła danych medycznych:

- Bazy literaturowe – (np. Medline) są podstawowym źródłem informacji o najnowszych publikacjach medycznych. Ogromna liczba nowych opracowań oraz różnorodność publikowanych prac wymaga ich systematyzowania oraz gromadzenia w taki sposób, by efektywnie przeszukiwać zgromadzone zasoby, opierając się na podstawowych danych dotyczących publikacji czy autorów. Niezwykle pomocna jest w tym przypadku możliwość przeszukiwania baz danych za pomocą wyszukiwarek, na podstawie słów kluczowych.
- Czasopisma on-line – publikacje dostępne przez Internet. Wydawcy poszczególnych czasopism udostępniają pełnotekstowe, w większości archiwalne wersje czasopism. Przeszukując bazy literaturowe, najczęściej znajdujemy abstrakty, natomiast pełne wersje artykułów można zamówić za pośrednictwem płatnych serwisów internetowych (provider), współpracujących z redakcjami poszczególnych czasopism. Każde liczące się czasopismo medyczne ma swoją stronę internetową, gdzie zamieszczone są całe artykuły lub przynajmniej abstrakty publikacji. W większości tych elektronicznych "gazet" prezentowana jest zawartość najnowszych numerów pisma, a czasami udostępniane są numery (sample copy) poszczególnych czasopism.
- Bazy biochemiczne – na przykład: Human Genome Project (http://gdbwww.gdb.org ). Gromadzone są tu doniesienia naukowe dotyczące genetyki oraz biochemii.
- Bazy strukturalne – zawierają informacje o strukturze i właściwościach związków chemicznych (przede wszystkim biochemicznych). Do największych należy: Protein Data Bank (www.rcsb.org/pdb/ ).
- Wyszukiwarki internetowe – np. www.google.com, www.altavista.com, www.wp.pl, www.yahoo.com, www.lycos.com, www.onet.pl. Przeszukiwanie zasobów Internetu następuje po zadaniu słów kluczowych wyszukiwarkom (na przykład: nazwisko autora, tytuł artykułu). Rezultatem jest lista odnośników do interesujących nas zagadnień, a czasami nawet do pełnych wersji szukanych artykułów. Po wprowadzeniu słowa kluczowego do okna tekstowego wyszukiwarki otrzymamy wykaz stron internetowych, które wiążą się z nim tematycznie. Mimo że często liczba znalezionych linków jest bardzo duża, należy pamiętać, że strony www najbardziej odpowiadające zadanym słowom kluczowym znajdują się na początkowych pozycjach listy.
- Farmaceutyczne bazy danych:
ADISALERT (www.cas.org/ONLINE/DBSS/adisalertss.php). – baza bibliograficzna zawierająca 2,3 mln abstraktów opublikowanych artykułów na temat: farmakologii, terapii lekami, ich działań niepożądanych oraz farmakoekonomiki.
ADISINSIGHT (www.cas.org/ONLINE/DBSS/adisinsightss.php) – zawiera pełne teksty doniesień naukowych na temat leków będących na różnych etapach badań klinicznych.



Zasoby najbardziej znanej medycznej bazy danych Medline obejmują publikacje od 1966 r. do chwili obecnej. Administrowaniem bazą zajmuje się U.S. National Library of Medicine (Waszyngton, USA). Zawiera ona około 9 milionów rekordów bibliotecznych (70% z nich to abstrakty indeksowanych prac) dostarczanych z około 3600 czasopism oraz wybór monografii z kongresów i sympozjów naukowych. Około 52% rekordów pochodzi z czasopism wydawanych w USA, a 86% to doniesienia opublikowane w języku angielskim. Medline gromadzi prace ze wszystkich dziedzin związanych z medycyną oraz naukami biomedycznymi (biologia, fizyka, chemia). Baza jest aktualizowana raz w tygodniu, kiedy to zostaje dodanych średnio około 8000 pozycji bibliograficznych, co daje łącznie w ciągu roku około 500 tys. nowych rekordów. W Polsce dostęp do bazy Medline jest możliwy dla instytucji akademickich i badawczych, m.in. za pośrednictwem Akademickiego Serwera Baz Bibliograficznych, zlokalizowanego w Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego pod adresem: http://zatoka.icm.edu.pl/ovidweb/ . Z megabazy danych OVID korzystano podczas opracowywania powyższego artykułu.

Medline jest dostępny w Internecie dla większości instytucji akademickich i rządowych; bezpłatny dostęp oferują ponadto biblioteki większości akademii medycznych. Lekarze i pielęgniarki otrzymują do niego akces po wypełnieniu specjalnego kwestionariusza rejestracyjnego, dostępnego pod adresem: http://zatoka.icm.edu.pl.

,b>Alternatywne sposoby uzyskiwania dostępu do bazy danych Medline

Dostęp do bazy Medline jest możliwy za pośrednictwem następujących stron internetowych:

- HealthGate Medline – bezpłatny Medline oraz płatny dostęp do niektórych innych baz: AIDSDrugs, CancerLit, HealthSTAR – www.beaker.iupui.edu/drfelix/hgate.php
- PubMedwww.ncbi.nlm.ih.gov/PubMed/ – szczegółowa charakterystyka w drugiej części opracowania
- HealthWorld Medline – bezpłatny dostęp do Medline – www.healthy.net/library/search/medline.htm
- OVIDhttp://zatoka.icm.edu.pl/ovidweb/
NetMedicine – bezpłatny dostęp do bazy Medline – www.netmedicine.com/mdlncons.htm


Po otwarciu zakładki Medline w witrynie OVID ukazują się dwa pola tekstowe, z których przynajmniej jedno powinno zostać uzupełnione hasłem lub nazwiskiem autora szukanego doniesienia. Wyszukiwanie w tej bazie można ograniczyć do niektórych rekordów:

- OVID Full Text Available – po wpisaniu hasła lub frazy w odpowiednie pole tekstowe i zaznaczeniu tej opcji ukaże się spis tych tylko doniesień, których pełne teksty znajdują się w bazie Medline.
- Human – wybór rekordów ograniczony do dotyczących badań na ludziach (wykluczenie doniesień na temat badań nad zwierzętami).
- English language – wybór tylko doniesień anglojęzycznych.
- Review articles – wybór rekordów ograniczony jedynie do wtórnych doniesień (przeglądy badań pierwotnych).
- Abstracts – po wyborze tej opcji otrzymamy listę tylko tych rekordów, które zawierają abstrakty.
- Latest up-date – wybór ostatnio uaktualnianych wersji rekordów.
- EBM review – ograniczenie wyszukiwania do badań zweryfikowanych pod kątem EBM (Evidence-Based Medicine).


Bez wątpienia najważniejszym etapem korzystania z Medline jest wpisanie do pól tekstowych poprawnych merytorycznie i gramatycznie słów kluczowych (keywords), koniecznie w języku angielskim.

W przypadku poszukiwania haseł będących frazami, a nie pojedynczymi wyrazami, ważne jest właściwe użycie tzw. separatorów logicznych: AND, OR, NOT. Przykładowo: jeżeli wpiszemy słowa: inguinal AND hernia, to wyszukiwarka wybierze tylko te artykuły (lub ich streszczenia), które w tytule zawierać będą zarówno wyraz hernia, jak i inguinal. Jeżeli zaś słowa te przedzielimy separatorem OR, zostaną przez wyszukiwarkę wskazane tylko te prace, które w swoim tytule będą zawierały słowa inguinal lub hernia. Użycie separatora NOT wyklucza istnienie pewnych wyrazów w poszukiwanych pracach, np. wpisanie hernia NOT inguinal pozwoli na wyszukanie doniesień na temat wszystkich przepuklin oprócz przepuklin pachwinowych.

Po wprowadzeniu słowa lub frazy do wyszukiwarki Medline funkcja MeSH (rodzaj tezaurusa – leksykonu) umożliwia włączenie w zakres wyszukiwania synonimów żądanego przez nas hasła, co zapewnia większą efektywność przeszukiwania. Jeżeli np. zażądamy znalezienia doniesień zawierających słowo: vitamin h, to Medline zostanie przeszukany również dla hasła biotyna.

Megabaza OVID ma dwie opcje wyszukiwania – wyszukiwanie proste, gdzie mamy dwa pola tekstowe, w które należy wpisać słowa kluczowe i (lub) nazwisko autora doniesienia, którego poszukujemy. Funkcja Basic/Advanced pozwala na przełączenie wyszukiwania z trybu zwykłego na zaawansowany lub odwrotnie.

W górnej części okna OVID w trybie wyszukiwania Advanced znajduje się pasek narzędzi umożliwiający, po wpisaniu hasła do pola tekstowego, wybór tematycznej kategorii, dla której zasoby Medline będą wyszukiwane. W przypadku zaznaczenia np. kategorii AUTHOR program ograniczy się do przeszukania bazy danych autorów doniesień naukowych. To ograniczy przeszukiwane zasoby, przyczyniając się do większej precyzji wyszukiwania oraz skrócenia czasu oczekiwania na rezultat. Wynik zobaczymy w tabeli Search history, gdzie program pokazuje całkowitą liczbę rekordów w bazie. W celu rozwinięcia tej listy należy dwukrotnie kliknąć na podświetlony przycisk Display w tabeli.

Podobnie wykorzystujemy zakładki: Title, Journal – po wpisaniu odpowiednio hasła lub frazy (np. inguinal hernia) będących częścią tytułu ewentualnie nazwy czasopisma otrzymujemy zbiór rekordów odnalezionych po przeszukaniu wyłącznie zaznaczonych pól (odpowiednio tytuł lub czasopismo).

Uruchomienie zakładki Combine pozwala na kompilację wyników wcześniejszych przeszukiwań, zapisanych w strategii wyszukiwania. W celu połączenia wyników dwóch wcześniejszych przeszukiwań należy zaznaczyć żądane wiersze strategii wyszukiwania oraz użyć łącznika AND lub OR. Change database umożliwia zmianę bazy danych w ramach OVID na inną, z zachowaniem wprowadzonego wcześniej szukanego hasła.

Przy posługiwaniu się systemem OVID warto wykorzystać dwuliterowe oznaczenia pól tematycznych, najczęściej używanych w przeszukiwaniach (należy użyć zakładki Search fields). Pola te zawierają konkretne, szczegółowe informacje na temat danej publikacji, takie jak: tytuł pracy, nazwiska autorów, nazwę instytucji, tytuł czasopisma, rok publikacji. Każde takie pole jest oznaczone dwiema literami. Jeżeli takie oznaczenie wpiszemy po słowach kluczowych, wtedy słowa te będą wyszukiwane tylko w danym polu (np. autor). Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę takich dwuliterowych oznaczeń, najczęściej używanych w przeszukiwaniach:

- AU – authors – jeżeli szukamy doniesień określonego autorstwa, wówczas wpisujemy w pole tekstowe nazwisko oraz inicjał imienia.
- TI – title – użycie tego pola umożliwi wyszukanie artykułu według angielskiej wersji tytułu (hernia. ti), czyli tylko tych rekordów, które zawierają w tytule szukane hasło.
- YR – year of publication – rok, w którym dany materiał został opublikowany (jeżeli zaznaczymy zakładkę yr, a w pole tekstowe wpiszemy np. 2001, to otrzymamy listę rekordów dotyczących tylko artykułów opublikowanych w 2001 r.).
- LA – language – określamy język, w którym zostały opublikowane szukane artykuły.
- PT – publication type – rodzaj publikacji – funkcja ta umożliwi wybór następujących typów publikacji: review (przegląd), clinical trials (doniesienie kliniczne), letters (listy). Jeżeli zaznaczymy zakładkę PT, a następnie wpiszemy w pole tekstowe hasło review, baza przedstawi nam listę rekordów zawierających przeglądy systematyczne.
- JN – journal name – wpisujemy tytuł(y) czasopism, które opublikował(y) poszukiwany artykuł. Pozwala to zawęzić wyszukiwanie poprzez wyeliminowanie doniesień opublikowanych w innych czasopismach.


Dostęp do bazy internetowej OVID jest płatny, ale w bibliotekach medycznych lekarze mogą korzystać z niej bezpłatnie. Użytkownicy bazy OVID powinni przejrzeć również inne bazy danych, określane jako uzupełnienie Medline, w tym przede wszystkim:

- Core Biomedical Collection:
(www.ovid.com/products/journals/cbc.cfm) – może ona stanowić ciekawe uzupełnienie Medline; zawiera teksty opublikowane w 45 czasopismach medycznych, w tym m.in.: The American Journal of Medicine, The Journal of the American Medical Association, The British Medical Journal, Lancet oraz Science. Jest to stosunkowo młoda baza danych; publikacje są indeksowane od 1993 r.
- CancerLit:
(cancernet.nci.nih.gov/cancerlit.shtml) – najpełniejsze dane bibliograficzne od 1993 r. do chwili obecnej, dotyczące: mechanizmów karcynogenezy, immunologii oraz leczenia nowotworów. Baza gromadzi około 75 tys. rekordów z 200 czasopism specjalistycznych zajmujących się tematyką onkologiczną. Baza ta umożliwia szeroki wybór różnorakich materiałów (artykuły, raporty rządowe, sprawozdania ze zjazdów, prace monograficzne) dotyczących nowotworów.



Mając dostęp do Internetu oraz wiedząc, jak wykorzystywać jego zasoby, można dotrzeć do najnowszych publikacji oryginalnych i opracowań oraz skorzystać z usystematyzowanych zasobów elektronicznych bibliotek. Dużymi atutami są: niewielki koszt dostępu do sieci, aktualność informacji oraz szybkość uzyskiwania danych.


lek. med. Paweł Kawalec
e-mail: ppkawa@poczta.onet.pl


Zobacz też Medyczne bazy danych (cz. 2).




Najpopularniejsze artykuły

Ciemna strona eteru

Zabrania się sprzedaży eteru etylowego i jego mieszanin – stwierdzał artykuł 3 uchwalonej przez sejm ustawy z dnia 22 czerwca 1923 r. w przedmiocie substancji i przetworów odurzających. Nie bez kozery, gdyż, jak podawały statystyki, aż 80 proc. uczniów szkół narkotyzowało się eterem. Nauczyciele bili na alarm – używanie przez dzieci i młodzież eteru prowadzi do ich otępienia. Lekarze wołali – eteromania to zguba dla organizmu, prowadzi do degradacji umysłowej, zaburzeń neurologicznych, uszkodzenia wątroby. Księża z ambon przestrzegali – eteryzowanie się nie tylko niszczy ciało, ale i duszę, prowadząc do uzależnienia.

Reforma systemu psychiatrii zbacza z wyznaczonego kursu

Rozmowa z Markiem Balickim, byłym pełnomocnikiem ministra zdrowia ds. reformy psychiatrii dorosłych i byłym kierownikiem biura ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017–2022, ministrem zdrowia w latach 2003 oraz 2004–2005.

Astronomiczne rachunki za leczenie w USA

Co roku w USA ponad pół miliona rodzin ogłasza bankructwo z powodu horrendalnie wysokich rachunków za leczenie. Bo np. samo dostarczenie chorego do szpitala może kosztować nawet pół miliona dolarów! Prezentujemy absurdalnie wysokie rachunki, jakie dostają Amerykanie. I to mimo ustawy, która rok temu miała zlikwidować zjawisko szokująco wysokich faktur.

Minister bez żadnego trybu

Adam Niedzielski „jedynką” na poznańskiej liście PiS? Pod koniec 2022 roku minister zdrowia zadeklarował, że przygotowuje się do startu w jesiennych wyborach parlamentarnych. Powód? Poselski mandat i obecność w sejmie przekładają się, zdaniem Niedzielskiego, na większą skuteczność w przeprowadzaniu kluczowych decyzji. Skoro już o skuteczności mowa…

Pandemia zmniejszyła zaufanie do szczepień?

Po dwóch latach pandemii COVID-19 zaufanie do szczepień nie wzrosło. Przeciwnie – patrząc globalnie, w skali całej UE nieznacznie się zmniejszyło. Z raportu, przygotowanego w ramach „Vaccine Confidence Project” (wcześniejsze ukazały się w latach 2018 i 2020) wynika po pierwsze, że w stosunku do poprzedniej edycji sprzed dwóch lat nastąpił generalny spadek zaufania do szczepień. Po drugie – powiększa się luka w zaufaniu do szczepień między osobami starszymi a najmłodszymi dorosłymi. Po trzecie, również wśród pracowników ochrony zdrowia, zwłaszcza w niektórych krajach (w tym w Polsce) pojawiają się niepokojące sygnały.

ZUS zwraca koszty podróży

Osoby wezwane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do osobistego stawiennictwa na badanie przez lekarza orzecznika, komisję lekarską, konsultanta ZUS często mają do przebycia wiele kilometrów. Przysługuje im jednak prawo do zwrotu kosztów przejazdu. ZUS zwraca osobie wezwanej na badanie do lekarza orzecznika oraz na komisję lekarską koszty przejazdu z miejsca zamieszkania do miejsca wskazanego w wezwaniu i z powrotem. Podstawę prawną stanowi tu Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 31 grudnia 2004 r. (...)

Wczesny hormonozależny rak piersi – szanse rosną

Wczesny hormonozależny rak piersi u ponad 30% pacjentów daje wznowę nawet po bardzo wielu latach. Na szczęście w kwietniu 2022 roku pojawiły się nowe leki, a więc i nowe możliwości leczenia tego typu nowotworu. Leki te ograniczają ryzyko nawrotu choroby.

Osteotomia okołopanewkowa sposobem Ganza zamiast endoprotezy

Dysplazja biodra to najczęstsza wada wrodzona narządu ruchu. W Polsce na sto urodzonych dzieci ma ją czworo. W Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym pod kierownictwem dr. Jarosława Felusia przeprowadzane są operacje, które likwidują ból i kupują pacjentom z tą wadą czas, odsuwając konieczność wymiany stawu biodrowego na endoprotezę.

50 lat krakowskiej kardiochirurgii dziecięcej

Krakowska kardiochirurgia dziecięca w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie-Prokocimiu zajmuje się leczeniem wrodzonych wad serca u dzieci i młodzieży z całej Polski, a także z zagranicy. Ma na swoim koncie wiele sukcesów. W 2010 r. Klinika została uznana za najlepszą w plebiscycie ośrodków kardiochirurgii dziecięcej i otrzymała dyplom i nagrodę tygodnika „Newsweek” za zajęcie I miejsca w Polsce. W 2013 r. Klinikę Kardiochirurgii Dziecięcej w Krakowie wyróżniono pierwszą lokatą dla najlepszego ośrodka medycznego w kraju i „Złotym Skalpelem” przyznawanym przez redakcję „Pulsu Medycyny”. Powtórnie „Złoty Skalpel” przyznano jej w 2016 r. W tym roku obchodzi jubileusz 50-lecia.

2023 – stara bieda

Wiara w to, że zmiana daty oznacza nowe szanse, nowe możliwości, nowe otwarcie, od dawna nie dotyczy systemu ochrony zdrowia. I chyba w mało którym obszarze tak dobrze oddaje sytuację odpowiedź: „stara bieda”, gdy komuś przyjdzie do głowy zapytać: „co słychać”. Będzie źle, ale czy beznadziejnie?

Kobiety w chirurgii. Równe szanse na rozwój zawodowy?

Kiedy w 1877 roku Anna Tomaszewicz, absolwentka wydziału medycyny Uniwersytetu w Zurychu wróciła do ojczyzny z dyplomem lekarza w ręku, nie spodziewała się wrogiego przyjęcia przez środowisko medyczne. Ale stało się inaczej. Uznany za wybitnego chirurga i honorowany do dzisiaj, prof. Ludwik Rydygier miał powiedzieć: „Precz z Polski z dziwolągiem kobiety-lekarza!”. W podobny ton uderzyła Gabriela Zapolska, uważana za jedną z pierwszych polskich feministek, która bez ogródek powiedziała: „Nie chcę kobiet lekarzy, prawników, weterynarzy! Nie kraj trupów! Nie zatracaj swej godności niewieściej!".

Ból głowy u dzieci: niedoceniany problem

Paluszek i główka to szkolna wymówka. Każdy zna to powiedzenie. Bywa używane w różnych kontekstach, ale najczęściej jest komentarzem do sytuacji, gdy dziecko skarży się na ból głowy i z tego powodu nie chce iść do szkoły lub wykonać jakiegoś polecenia rodzica. A może jest tak, że nie doceniamy problemu, którym są bóle głowy u dzieci?

Mielofibroza choroba o wielu twarzach

Zwykle chorują na nią osoby powyżej 65. roku życia, ale występuje też u trzydziestolatków. Średni czas przeżycia wynosi 5–10 lat, choć niektórzy żyją nawet dwadzieścia. Ale w agresywnej postaci choroby zaledwie 2–3 lata od postawienia rozpoznania.

Polska, parias Europy?

Pieniądze nie decydują o wszystkim. Ale ich niedostatek z pewnością przesądza – o niemal wszystkim. Publikacja raportu OECD i Komisji Europejskiej przypadła zresztą, symbolicznie, na dzień, w którym senat – a konkretnie senacka Komisja Zdrowia, rozpoczął prace nad uchwaloną przez sejm ustawą, uszczuplającą nakłady publiczne na zdrowie w 2023 roku o ok. 13 mld zł.

Protonoterapia. Niekończąca się opowieść

Ośrodek protonoterapii w krakowskich Bronowicach kończy w tym roku pięć lat. To ważny moment, bo o leczenie w Krakowie będzie pacjentom łatwiej. To dobra wiadomość. Zła jest taka, że ułatwienia dotyczą tych, którzy mogą za terapię zapłacić.

Czas pracy osób niepełnosprawnych w szpitalu

Czy niepełnosprawna pielęgniarka lub lekarz mogą pracować w systemie równoważnego czasu pracy i pełnić dyżury medyczne w porze nocnej?




bot